GHSHE 210524

Citeerwijze: www.letselschademagazine.nl/202/GHSHE-210524

eerder al op het LSA Letselschade Magazine, nu ook op rechtspraak.nl: ECLI:NL:GHSHE:2024:1701

arrest

GERECHTSHOF 's-HERTOGENBOSCH

Team Handelsrecht

arrest van 21 mei 2024

in de zaak met zaaknummer 200.307.087/01 van

Univé Schade N.V.,
gevestigd te Zwolle,
appellante,
hierna aan te duiden als Univé,
advocaat: mr. G. Loman te Assen,

tegen

[ geïntimeerde ] ,
wonende te [ woonplaats  ],
geïntimeerde,
hierna aan te duiden als [ geïntimeerde ] ,
advocaat: mr. J.F. Roth te Amersfoort,

en in de zaak met zaaknummer 200.307.219/01 van

Allianz Benelux N.V.,
gevestigd te Brussel, mede kantoorhoudende te Rotterdam,
appellante,
hierna aan te duiden als Allianz,
advocaat: mr. H.A. Kragt,

tegen

[ geïntimeerde ] ,
wonende te [ woonplaats ] ,
geïntimeerde,
hierna aan te duiden als [ geïntimeerde ] ,
advocaat: mr. J.F. Roth te Amersfoort,

als vervolg op de door het hof gewezen tussenarresten van 28 juni 2022 in de hiervoor genoemde hoger beroepen van het door de rechtbank Zeeland-West-Brabant, zittingsplaats Breda, onder zaaknummer C/02/377354 / HA ZA 20-580 gewezen vonnis van 3 november 2021 (hierna: het bestreden vonnis).

5.
Het verloop van de procedure

Het verloop van de procedure in de zaak met nummer 200.307.087/01 blijkt uit:
- het tussenarrest van 28 juni 2022 waarbij het hof een mondelinge behandeling na aanbrengen heeft gelast;
- het proces-verbaal van de mondelinge behandeling na aanbrengen van 13 december 2022;
- de memorie van grieven met producties 8 en 9;
- de memorie van antwoord.

Het verloop van de procedure in de zaak met nummer 200.307.219/01 blijkt uit:
- het tussenarrest van 28 juni 2022 waarbij het hof een mondelinge behandeling na aanbrengen heeft gelast;
- het proces-verbaal van de mondelinge behandeling na aanbrengen van 13 december 2022;
- de memorie van grieven met producties 33 tot en met 36;
- de memorie van antwoord.

Het hof heeft daarna een datum voor arrest bepaald. Het hof doet recht op bovenvermelde stukken en de stukken van de eerste aanleg. Duidelijkheidshalve tekent het hof nog aan dat de procedures administratief zijn gevoegd op de rol van 7 maart 2023.

6.
De beoordeling

Waar deze zaak in essentie over gaat

6.1.
[ geïntimeerde ] is betrokken geweest bij twee verkeersongevallen, een in 2015 en een in 2017. [ geïntimeerde ] stelt als gevolg van die ongevallen gezondheidsklachten te hebben ontwikkeld die haar onder meer beperken in haar mogelijkheden om arbeid te verrichten, en dat zij daardoor schade lijdt. [ geïntimeerde ] heeft op die basis diverse vorderingen ingesteld. Univé en Allianz, de verzekeraars van degenen die tegenover [ geïntimeerde ] aansprakelijk zijn wegens de ongevallen, hebben die vorderingen en de gronden waarop ze zijn gebaseerd, bestreden. De rechtbank heeft de vorderingen van [ geïntimeerde ] toegewezen, op de wijze zoals in het bestreden vonnis is opgenomen. Univé en Allianz zijn daartegen in hoger beroep gekomen.

De feiten

6.2.
De feiten die de rechtbank in het bestreden vonnis heeft vastgesteld, zijn niet bestreden. Het hof neemt die feiten daarom ook tot uitgangspunt, zij het met enkele aanvullingen.

a. [ geïntimeerde ] is op 22 mei 2015 betrokken geraakt bij een verkeersongeval. Zij is met de auto over de kop geslagen na een aanrijding en moest door de brandweer uit haar auto worden bevrijd. Op 6 april 2017 is [ geïntimeerde ] opnieuw betrokken geraakt bij een verkeersongeval. Ook bij dit tweede ongeval is de auto van [ geïntimeerde ] over de kop geslagen.

b. Allianz heeft als WAM-verzekeraar aansprakelijkheid erkend voor het eerste ongeval. Univé heeft als WAM-verzekeraar aansprakelijkheid erkend voor het tweede ongeval.

c. Voor het eerste ongeval was [ geïntimeerde ] vanuit haar eigen onderneming werkzaam als tandprotheticus, met een vestiging in Hilvarenbeek en een vestiging in Tilburg.

d. Uit een brief van 26 mei 2015 van G.G. Schoonman (hierna: Schoonman), neuroloog, blijkt dat deze [ geïntimeerde ] op 22 mei 2015, dus op de dag van het eerste ongeval, heeft onderzocht op de SEH [spoedeisende hulp, toevoeging hof]. In die brief schrijft Schoonman:

"Anamnese
(...)
Consult op verzoek seh arts. trauma. auto vs auto. Van zij/achterkant aangetikt waarbij auto onderste boven. uit gordel geknipt. gem bewustzijn verlies.

Heeft 3 tal klachten, nekpijn, minder gevoel rechterarm en pijn in de hand rechts.

Geen hoofdpijn of misselijkheid. normale visus. Geen diplopie. /Crack van de armen en benen intact.

Voorgeschiedenis:
- Migraine
- 2004:Aspecifieke neurologische klachten.

(...)

Aanvullend onderzoek:
CT-cerebrum: geen traumatische afwijkingen
CT-CWK: geen traumatische afwijkingen.

Conclusie:
licht traumatisch hersenletsel LTH. bij auto ongeval. Geen bewustzijn verlies. CT cerebrum geen traumatische afwijkingen.

2. Nekpijn zonder uitstraling. DD/ myogeen.
3. Subjectief doofgevoel van gehele rechterarm. geen duidelijk dermatoom verdeling. Bij neurologisch onderzoek normale temperatuurzin en vibratiezin.
4. Pijn basis van.dig rechts. DD/ hematoom?"

e. Allianz heeft opgetreden als regelend verzekeraar. Allianz heeft Schaderegelingsburo R.P. van Dijk B.V. in de persoon van de heer [ X ]  (hierna: [ X ] ) ingeschakeld om de schadeafhandeling ter hand te nemen. In het bezoekverslag van 5 augustus 2015 vermeldt [ X ] :

"Huidige klachten
Nekklachten
Duidelijk zichtbaar is, dat [ geïntimeerde ] een beperkte rotatie in de nek heeft. De nek is altijd pijnlijk, de klachten nemen niet toe bij roteren. Ook het omhoog en omlaag kijken is pijnlijk. Bij het omlaag kijken is er sprake van slecht zien, terwijl ze bij omhoog kijken last heeft van duizeligheid. (...)

Hoofdpijn
Ze geeft aan, dat ze het gevoel heeft een hard hoofd te hebben. De klachten laten zich niet gemakkelijk omschrijven. (...). Ze blijven de hele dag aanwezig. (...).

Nachtrust
[ geïntimeerde ] heeft een verstoorde nachtrust. Ze wordt regelmatig wakker in verband met de pijn aan haar handen en elleboog. (...). Ze is vermoeid emotioneel.

Concentratie en geheugen
[ geïntimeerde ] maakt melding van een gestoorde geheugen- en concentratiefunctie.  Soms doet ze in de praktijk dingen, waarvan de patient dan; zegt, dat ze die al gevraagd heeft of gedaan heeft (...). Ook bemerkt ze woordvindproblemen. (...). Ook bemerkt ze, dat ze zaken in haar omgeving niet herkend.

Pre-existente zezondheid
[ geïntimeerde ] vertelt ons, dat ze voorafgaande aan het ons bezighoudende ongeval in goede gezondheid verkeerde. Ze gebruikte geen medicijnen, heeft nooit eerder dit soort klachten gehad. Wel heeft ze in het verleden migraine gehad, maar daarvan had ze al een tijd geen last meer van. (...)."

f. [ geïntimeerde ] is na het eerste ongeval door haar huisarts verwezen naar de neuroloog. Neuroloog dr. G.J.F. Brekelmans (hierna: Brekelmans) heeft in zijn verslag van de controleafspraak van [ geïntimeerde ]  op 1 september 2015 onder meer genoteerd:

"Anamnese:
08-06-2015: Ongeval, niet bewusteloos geweest, aangereden buiten schuld, NO [neurologisch onderzoek, toevoeging hof] en aanvullend onderzoek geen afwijkingen. Nog veel typische post commotionele en postwhiplash klachten.
vergeetachtig vertigo, pijn nek hoofd,
30-07-2015: Nog steeds veel klachten van de nek en het hoofd. Zoivel veel pijnklachten als aandacht geheugen en concentratieproblemen. Visusproblemen, erg moe. Draaierig bij hoofdbewegingen. Is er erg emotioneel onder, ;moet heel vroeg naar bed.
01-09-2015: Klachten geheel SQA. (...)

Conclusie:
post whiplash klachten.

Beleid:
Uitleg en geruststelling, patiënt wordt i.v.m. het persisteren van de postwhiplashklachten doorverwezen naar de afd psychologie voor behandeling. (...)."

g. Allianz heeft arbeidsdeskundig bureau Radar in de persoon van arbeidsdeskundige [ arbeidsdeskundige ] (hierna: [ arbeidsdeskundige ] ) bij brief van 11 december 2015 verzocht om [ geïntimeerde ]  te begeleiden. In haar rapportage van 11 februari 2016 vermeldt [ arbeidsdeskundige ] :

"Betrokkene gaf aan dat zij de volgende klachten ervaart:
• tintelende vingers (beide handen):
• rechterarm geeft een 'slapend en tintelend gevoel:
• rond de linkerelleboog ervaart betrokkene zenuwpijn:
• krachtsverlies in met name de rechter (dominante) hand;
• geheugen- en concentratieproblematiek;
• hoofdpijn aan de achterzijde van het hoofd (het voelt alsof zij een 'te strakke badmuts draagt);
komt vanuit de nek;
• nekklachten;
• verminderd zicht;
• mentaal veel moeite met het feit dat zij heel abrupt tot stilstand is gekomen;
• vermoeidheid;
(...)

volgens haar opgave werkte zij 80 uur per week. (...). Sinds november 2014 moest zij vanwege het vertrek van 1 van haar 2 personeelsleden, in de weekenden haar administratie bijwerken. Boven op de hierboven aangegeven 80-urige werkweek was zij daar 24 uur per week extra tijd mee kwijt (uurtjes tussendoor en in het weekend).
Met betrokkene stond ik stil bij mijn standpunt dm het aantal uren dat zij aangeeft te werken, buitenproportioneel hoog is. Zij vertelde dat zij dit bij de aanvraagprocedure voor een A0V[arbeidsongeschiktheidsverzekering, toevoeging hog] ook te horen heeft gekregen. Omdat een dergelijk aantal uren door geen enkele verzekeringsmaatschappij geaccepteerd zou worden, is gemakshalve uitgegaan van 50 uur per week. (...)."

h. Op 6 juni 2016 verstrekt [ arbeidsdeskundige ] aan de (toenmalige) advocaat van [ geïntimeerde ] en Bliemer een overzicht van werkzaamheden en uren die [ geïntimeerde ] voorafgaand aan het ongeval werkte. Het totaal aantal uren komt volgens de daarin vastgelegde berekening uit op 97 uur per week (het hof begrijpt: 99 uur), waarvan 75 uren doordeweeks werden gewerkt en 24 uur in het weekend. [ arbeidsdeskundige ]  vermeldt in het overzicht dat [ geïntimeerde ]  - uitgaande van 7 uur slaap per nacht - op doordeweekse dagen nog 2 van de 24 uur over zou hebben voor activiteiten naast het werk. Dat zou betekenen dat [ geïntimeerde ] altijd actief was, aldus [ arbeidsdeskundige ] .

i. Op 28 juni 2017 heeft Bliemer naar aanleiding van het tweede ongeval opnieuw een bezoek gebracht aan [ geïntimeerde ] . In zijn bezoekverslag van 3 juli 2017 vermeldt Bliemer het volgende:

"[ geïntimeerde] geeft aan, dat ze de gehele dag last van hoofdpijn heeft  (...). Verder geeft ze aan dat ze hinder ondervindt van de nekspieren. (...).
lk heb haar gevraagd wat er gebeurt, wanneer veelvuldig leest. Er wordt aangegeven, dat ze niet veel meer leest. Dit heeft te maken met het feit dat wanneer ze aan een nieuwe alinea begint, ze de inhoud van de vorige alweer vergeten is. (...).
[ geïntimeerde ] geeft aan dat haar kortetermijngeheugen sterk is aangedaan.
(...)
Ze geeft aan, dat de klachten na het ongeval op 6 april 2017 in hevigheid zijn toegenomen. Zo werkte ze voorafgaande aan het ongeval van 6 april 2017 gemiddeld genomen 15 uren per week, terwijl dit na dit ongeval met een uur per dag ophoudt. (...).

De heer Roth laat me weten dat hij van mening is, dat de verzekeraar over dezelfde informatie moet beschikken, als waarover het slachtoffer beschikt. Eerst dan kan een discussie worden gevoerd over de medische causaliteit. Ik heb de heer Roth laten weten, dat een werkweek van bijna 97 uur, ik verwijs daarvoor naar het overzicht van [ arbeidsdeskundige ] van 6 juni 2016, slechts gedurende een korte tijd mogelijk is.
Wij sluiten niet dat de klachten ook kunnen worden verklaard uit overbelasting".

(...)

j. Op 3 augustus 2017 is [ geïntimeerde ] op de polikliniek neurologie gezien door neuroloog J.P.L. van der Plas (hierna: Van der Plas). In zijn brief van 3 augustus 2017 (productie 8 bij inleidende dagvaarding) zet Van der Plas zijn bevindingen uiteen. Onder Anamnese vermeldt Van der Plas dat [ geïntimeerde ] diverse klachten heeft gemeld, waaronder hoofdpijn en concentratiezwakte. Ook beschrijft Van der Plas daar voorbeelden van diverse situaties waarin [ geïntimeerde ] die klachten ervaart. Verder vermeldt Van der Plas:
"8 weken [geleden, toevoeging hof] van achteren aangereden en 2x over de kop. 2 jaar geleden van opzij aangereden en over de kop. Sinds de eerste klap de hoofdpijn, snel moe, slecht situaties overzien. Snel nekpijn. Wat duizelig bij op en neer kijken, zou gem BPPD zijn."

Onder Beleid vermeldt Van der Plas:

"Subjectieve cognitieve klachten en hoofdpijn, deels restklachten van hoog energetisch trauma, zonder bewustzijnsdaling (ook normale CT cerebrum). Ontkent stressfactoren. Is bang niet serieus te worden genomen.
(...)
Verder NPO voor objectivering van eventuele cognitieve stoornissen, en anders meedenken over oorzaak psychogene oorzaken."

k. [ geïntimeerde ] heeft op 30 mei 2018 een verzoekschrift tot het houden van een voorlopig deskundigenbericht ingediend bij de rechtbank Zeeland-West-Brabant, locatie Breda. Bij beschikking van 18 december 2018 heeft de rechtbank het verzoek toegewezen en neuroloog dr. A. Verrips (hierna: Verrips) en klinisch neuropsycholoog R. van Oort (hierna: Van Oort) als deskundigen benoemd. In dat verband heeft de rechtbank onder meer overwogen (rechtsoverweging 3.8.) dat partijen het erover eens zijn dat het neuropsychologisch onderzoek moet worden beschouwd als een hulponderzoek bij het neurologisch onderzoek, zodat het onderzoek door de neuropsycholoog onder supervisie van de neuroloog zal plaatsvinden en de uitkomsten van het neuropsychologisch onderzoek in het neurologisch rapport verwerkt dienen te worden.

1. [ geïntimeerde ] is op 25 januari 2019 onderzocht door Van Oort. In haar rapportage vermeldt Van Oort onder meer:

"VIII. Samenvatting en conclusie

(...)

De huidige klachten van onderzochte bestaan op lichamelijk gebied uit nek- en hoofdpijnklachten, snel vermoeid raken en meer rust nodig hebben dan voorheen. Op cognitief gebied kan zij niet goed meer zaken regelen, raakt zij snel afgeleid, kan zij geen dubbeltaken meer uitvoeren, verliest zij het overzicht, verdraagt zij licht en geluid niet goed en heeft zij soms buiten moeite te weten waar zij is. Ook lukt het haar niet goed informatie uit gesprekken, afspraken en gezichten in haar geheugen vast te houden, waarbij zij soms informatie herkent wanneer zij deze opnieuw hoort, maar soms ook niet. Zij moet dingen één voor één doen, grote taken in delen opsplitsen en alle dingen die zij doet bewust doen, wat haar snel vermoeid maakt. (...). Onderzochte haar klachten bestaan sinds het eerste ongeval in mei 2015 en zijn verhevigd na het tweede ongeval in april 2017. (...).

Samenvattend betreft het een 52-jarige vrouw, zelfstandig tandtechnicus van beroep, die na een aanrijding op 22 mei 2015 pijn-, energetische en cognitieve klachten bleef houden die haar tot op heden ernstig belemmeren in het uitvoeren vat: haar werk, vrije tijdsbesteding en huishoudelijke activiteiten. Na een voorzichtige afname van de klachten namen deze weer toe na een tweede auto-ongeval in april 2017. Bij het huidige neuropsychologisch onderzoek wordt binnen het aandachtsdomein gestoord gescoord (duurconcentratie, verdelen van de aandacht) evenals binnen het geheugendomein: onderzochte slaagt er onvoldoende in nieuwe informatie dan te leren en de informatie over de tijd heen vast te houden in het geheugen. Op vier van de vijf symptoomvaliditeitsmaten wordt voldoende gescoord; op de meest gevoelige
symptoomvaliditeitsmaat wordt echter afwijkend gescoord, wat enerzijds kan duiden op onderpresteren maar anderzijds ook veroorzaakt kan worden door werkelijke, ernstige cognitieve problematiek. Aangezien bij een andere geheugentaak blijkt dat onderzochte op de geheugenonderdelen gestoord presteert, maar zij niet uitvalt op submaten van dezelfde geheugentest die kijken naar symptoomvaliditeit, wordt haar inzet over het geheel genomen als voldoende beoordeeld. Opvallend binnen de testresultaten is verder de lage score op een verbale schatter van het premorbide 1Q: de behaalde score ligt aanzienlijk veel lager dan het behaalde HBO-niveau, iets wat gezien de observaties bij deze test veroorzaakt zou kunnen worden door leesproblemen in de vorm van dyslexie. (...). Aangezien onderzochte haar schoolloopbaan zonder doublures doorliep, moet sprake zijn van een lichte mate van dyslexie. (...).
Doordat onderzochte niet buiten bewustzijn is geraakt en er geen sprake is geweest van verwardheid of posttraumatische amnesie direct na de ongelukken is contusionele hersenschade niet waarschijnlijk. De gevonden cognitieve stoornissen in samenhang met het beperkte energieniveau zijn mijns inziens het best passend bij een post-commotioneel beeld. Dil alles bij een vrouw die (ondanks haar dyslexie) altijd zeer gedreven en ambitieus is geweest en die mogelijk achteraf te snel na het eerste ongeval in 2015 weer aan de slag is gegaan. In DSM-5 termen wordt de classificatie Beperkte neurocognitieve stoornis door traumatisch hersenletsel van toepassing geacht (code 331.83).
Onderzochte meldt na het tweede ongeval in april 2017 een toename van de klachten en een terugval in haar functioneren bemerkt te hebben. Aangezien tweede ongeval nog geen twee jaar terug heeft plaats gevonden is het in theorie denkbaar dat onderzochte haar huidige klachten de komende tijd nog in enige mate kunnen afnemen. Gezien de inmiddels lange duur van de klachten (vanaf het ongeluk in mei 2015) en de ervaren ernst van de beperkingen is de verwachting van volledig herstel mijns inziens zeer onwaarschijnlijk.

IX Beantvoording van de vraagstelling

I. DE SITUATIE MET ONGEVAL

(...).

d. Is naar uw oordeel sprake van een onderlinge samenhang als het gaat om de informatie die is verkregen van de onderzochte zelf de feiten zoals die uit het medisch onderzoek naar voren komen en uw bevindingen bij onderzoek en eventueel hulponderzoek?

Antwoord d.
Wat betreft de neuropsychologische klachten is sprake van consistentie. Het patroon van gevonden cognitieve stoornissen komt daarbij overeen met het patroon dat werd gevonden bij eerder neuropsychologisch onderzoek en wordt als passend bij een bekende aandoening gevonden (post-commotioneel syndroom). De in de decursus van de huisarts vermelde depressieve stoornis in de voorgeschiedenis heeft onderzochte zelf niet genoemd.

(...).
Ik heb onderzochte tijdens het gesprek niet geconfronteerd met de genoemde diagnose depressieve stoornis, daar deze mij pas achteraf bekend werd. Aangezien de depressieve klachten lange tijd terug speelden (1998) en er momenteel geen depressieve klachten zijn wordt deze als niet relevant voor de huidige klachten beoordeeld. (...)."

De beantwoording door Van Oort van de vragen If (diagnose) en 1g (beperkingen) zijn verwerkt in het rapport van Verrips en hieronder weergegeven.

m. [ geïntimeerde ] is op 21 februari 2019 onderzocht door Verrips. In zijn rapportage vermeldt Verrips:

"1.2 Huidige klachten

Deze bestaan tat geen twee dingen tegelijk kunnen doen. (...). Haar reactievermogen is afgenomen. (...). Ze bevindt soms op een voor haar bekende plek die ze dan niet herkent. (...). Klachten van hoofdpijn gelokaliseerd op het achterhoofd, continu van karakter met een VAS 4. Ze is daar inmiddels aan gewend. De rechter arm voelt slapend aan. (...). Ze schat dat ze 90% kwijt is van wat voor het eerste ongeval kon. (..) Ze heeft meer rust nodig, ze kan niet meer doen wat ze voor het ongeval deed. Ze vertelt dingen dubbel, herkent mensen niet. Ze kan zich een verhaal dat aan haar verteld is niet meer herinneren. Bij lezen moet ze steeds een bladzijde opnieuw lezen. (...).

1.4 Voorgeschiedenis

Deze vemeldt migraine. Voor het ongeval had betrokkene circa I x per jaar een migraineaanval, althans zij had heel erg weinig last van migraineaanvallen. De migraineaanvallen bestaan nu, na het ongeval, uit misselijkheid, verminderd kunnen zien, lippen die doof aanvoelen, braakneiging, gevoeligheid voor licht en dan hoofdpijn, maar minder heftige hoofdpijn dan vroeger. Ongeveer één keer per week krijgt ze een aanval gebruikt hiervoor Zomig 2.5 mg. plusminus vier keer per maand. (...). [Het hof begrijpt dat het vetgedrukt zijn van de hierboven geciteerde passages als reden heeft dat het om aanpassingen gaat ten opzichte van het eerdere concept van de rapportage, toevoeging hof] .

III. klinische diagnose op grond van de anamnese en de bevindingen bij onderzoek

Op grond van de anamnese is er sprake van een tweetal ongevallen, op 22-05-2015 en op 06-04-2017. Op grond van de anamnese zijn er geen aanwijzingen voor verlies van bewustzijn, amnesie voor de ongevallen of voor een significante retrograde of posttraumatische amnesie. Indien er bij deze ongevallen sprake zou zijn geweest van een trauma capitis dan is deze anamnese in overeenstemming met een licht-traumatisch schedelhersenletsel. Zonder trauma capitis past het klachtenpatroon van betrokkene bij een whiplash associated disorder graad 1 volgens de classificatie van de Quebec Task Force (Spine 1995). Aan restklachten zijn er milde hooldpijnklachten en met name cognitieve klachten. Bij het neurologische onderzoek zijn er geen specifieke neurologische uitvals- of prikkelingsverschijnselen. De differentiaaldiagnose van de hoofdpijn is een tension-type headache. De cognitieve klachten kan ik niet verklaren vanuit een trauma capitis of vanuit een whiplash associated disorder graad I. Op grond van de ongevalsanamnese en de ontwikkeling in de tijd acht ik het zeer onwaarschijnlijk dat de milde hooldpijnklachten en de cognitieve klachten primair gevolgen zijn van het ongeval, omdat er geen enkele aanwijzing is voor het bestaan voor een commotio of contusio cerebri.

(...).

Paragraaf D. Samenvatting van de feiten waarvan ik uitga, alsmede de eigen beschouwing. Mijn eigen oordeel heb ik cursief en onderlijnd weergegeven.

(...) [SEH-bevindingen na ongeval 22 mei 2015, toevoeging hof] Conclusie is licht traumatisch hersenletsel LTH bij auto-ongeval zonder bewustzijnsverlies. lk kan mij vinden in deze conclusie.

(...). Conclusie: postwhiplashklachten, doorverwezen naar de afdeling psychologie voor. behandeling EMDR of cognitieve gedragstherapie. lk kan mij vinden in deze conclusie.

(...) lk kan mij niet vinden in de conclusie van neuropsycholoog dr. Matser. Er wordt door hem geconcludeerd dat er sprake is van een beperkte neurocognitieve stoornis als gevolg van traumatisch hersenletsel (NAH: niet aangeboren hersenletsel). Uit de beschrijving van het verloop van de tweetal ongevallen door betrokkene en door de artsen in Tilburg acht ik het zeer onwaarschijnlijk dat er bij betrokken sprake is van traumatisch hersenletsel als ongevalsgevolg. Ik wil u in dit verband ook verwijzen naar paragraaf III: de klinische conclusie.

Paragraaf E. Beantwoording van uw vragen

I. De situatie met ongeval
(...)
Consistentie
d. Is naar uw oordeel sprake van een onderlinge samenhang als het gaat om de informatie die is verkregen van de onderzochte zelf de feiten zoals die uit het medisch dossier naar voren komen en uw bevindingen bij onderzoek en eventueel hulponderzoek?
(...),
Antwoord:
d. Naar mijn oordeel is er sprake van een onderlinge samenhang voor wat betreft de informatie die is verkregen van de onderzochte zelf, die feiten zoals die uit het medisch dossier naar voren komen en mijn bevindingen bij onderzoek.
(...).

Diagnose
f. Wat is de diagnose op uw vakgebied? Wilt u daarbij uw differentiaaldiagnostische overweging geven?

Antwoord: De diagnose op mijn vakgebied luidt als volgt: Betrokkene heeft een tweetal ongevallen doorgemaakt, op 22-05-2015 en op 06-04-2017, waarbij er sprake is geweest van een licht-traumatisch schedelhersenletsel. Bij het tweede ongeval op 06-04-2017, welke wordt beschreven als een kop-staart botsing, acht ik het aannemelijk dat er zich een acceleratie-deceleratie beweging van de cervicale wervelkolom heeft voorgedaan. Het huidige klachtenpatroon van betrokkene kan goed passen bij een whiplash associated disorder graad I volgens de classificatie van de Quebec Task Force (Spine 1995). Aan restklachten zijn er milde hoofdpijnklachten en met name cognitieve klachten. Bij het neurologische onderzoek zijn er geen specifieke neurologische uitvals- of prikkelingsverschijnselen.

De differentiaaldiagnose van de hoofdpijn is een tension-type headache. De cognitieve klachten kan ik niet verklaren vanuit een trauma capitis of vanuit een whiplash associated disorder graad 1. Op grond van de ongevalsanamnese en de ontwikkeling in de tijd acht ik het zeer onwaarschijnlijk dat de hoofdpijn en de cognitieve klachten een primair gevolg zijn van het ongeval, omdat er geen enkele aanwijzing is voor het bestaan van een contusio of commotio cerebri als ongevalsgevolg.

De neuropsycholoog concludeert in haar rapportage dat de gevonden cognitieve stoornissen in samenhang met het beperkte energieniveau het best passen bij een post commotioneel beeld. In DSM-5 termen wordt de classificatie "Beperkte neurocognitieve stoornis door traumatisch hersenletsel" van toepassing geacht. (...). Door afwezigheid van bewustzijnsverlies, verwardheid of posttraumatische amnesie direct na het ongeluk is contusionele hersenschade niet waarschijnlijk. De persoonlijkheidstrekken van onderzochte die maken dal zij gedreven, ambitieus en verantwoordelijk is, hebben mogelijk bijgedragen aan het chronisch worden van de post-commotionele klachten doordat zij te weinig tijd voor herstel heeft genomen.

Beperkingen
g. Welke beperkingen op uw vakgebied bestaan naar uw oordeel bij de onderzochte in zijn/haar huidige toestand, ongeacht of de beperkingen voortvloeien uit het ongeval?
(...).

Antwoord:
De neuropsycholoog concludeert in haar rapportage dat onderzochte op cognitief gebied beperkt is in het opbrengen van duurconcentratie en flexibiliteit van de aandacht en ook in het aanleren en over de tijd vasthouden van nieuwe verbale en visuele informatie.
(...)
Op grond van mijn overwegingen in mijn antwoord op vraag If kan ik op het vakgebied van de neurologie geen beperkingen aannemen welke voortvloeien uit de ongevallen die betrokkene heeft doorgemaakt. Betrokkene meldt dat zij migraine heeft Ze meldt dat ze ongeveer één keer per week een aanval krijgt. Migraine aanvallen kunnen in negatieve zin interfereren met het uitvoeren van activiteiten van het algemene dagelijkse leven (ADL), de loonvormende arbeid en het uitoefenen van hobby's, bezigheden in recreatieve sfeer en zelfwerkzaamheid Bij afwezigheid van migraine aanvallen zijn beperkingen op het vakgebied van de neurologie niet aannemelijk.

Medische eindsituatie
h. Acht u de huidige toestand van de onderzochte zodanig dat een beoordeling van de blijvende gevolgen van het ongeval mogelijk is, of verwacht a in de toekomst nog een belangrijke verbetering of verslechtering van het op uw vakgebied geconstateerde letsel?
Antwoord:
h. De ongevallen hebben plaatsgevonden op 22-05-2015 en op 6-4-2017. Na het eerste ongeval zijn er thans drie jaar en negen maanden verstreken. Na het tweede ongeval zijn er thans een jaar en ruim 10 maanden verstreken. De neuropsycholoog meldt in haar rapportage dat aangezien het tweede ongeval nog geen twee jaar terug heeft plaats gevonden het in theorie denkbaar is dat onderzochte haar huidige klachten de komende tijd nog in enige mate kunnen afnemen. lk acht een wezenlijke verandering van de klachten van betrokken uiterst onwaarschijnlijk, gezien de tijd welke verstreken is na het eerste ongeval, waarmee ik een beoordeling van de blijvende gevolgen van het ongeval goed mogelijk acht.

3. Overig
a. Heeft u naar aanleiding van uw bevindingen nog opmerkingen die relevant kunnen zijn voor het verdere verloop van deze zaak?

Antwoord:
De cognitieve klachten kan ik niet verklaren vanuit een trauma capitis of vanuit een whiplash associated disorder graad 1. Op grond van de ongevalsananmese en de ontwikkeling in de tijd acht ik het zeer onwaarschijnlijk dat een en ander een primair gevolg is van het ongeval, omdat er geen enkele aanwijzing is voor het bestaan voor een commotio of contusio cerebri als ongevallengevolg. Bij het neurologische onderzoek zijn er geen specifieke neurologische uitvals- of prikkelingsverschijnselen. Of deze klachten samenhangen met pre-existente persoonlijkheid van betrokkene, of met aanwezig zijn van een stemmingsstoornis kan ik niet beoordelen; dat betreft het vakgebied van de psychiatrie.

Paragraaf F. Reacties van partijen en beantwoording hiervan.

(...)
Kunnen de cognitieve klachten mogelijk secundair gevolg zijn van de twee ongevallen [ geïntimeerde ] betrokken was?
lk kan niet uitsluiten dat de cognitieve klachten, gezien de aard van de ongevallen en ook het beloop van de klachten in de tijd, een mogelijk secundair gevolg zijn bij een chronisch geworden pijnsyndroom. Echter. op grond van mijn overwegingen, beschreven in mijn antwoord op vraag lf kan ik op het vakgebied van de neurologie geen beperkingen aannemen welke voortvloeien uit de ongevallen welke betrokkene heeft doorgemaakt. (...).

Vraag 4. U geeft herhaaldelijk aan dat er geen enkele aanwijzing bestaat voor een commotie cerebri of contusio cerebri. De neuropsycholoog concludeerde een post commotioneel beeld. U heeft geen commentaar op deze duiding gegeven en u heeft ook zonder commentaar de door de neuropsycholoog beschreven cognitieve beperkingen overgenomen.
lk wil u verzoeken om zich wat explicieter uit te spreken over de door de neuropsycholoog gebruikte terminologie: post-commotioneel beeld. lk wil u tevens verzoeken om zich wat explicieter uit te spreken over de door de neuropsycholoog geduide cognitieve beperkingen, u kon deze immers niet verklaren.
Antwoord: de conclusie "post-commotioneel beeld wordt gemeld door de neuropsycholoog. De rechtbank heeft opgedragen dat de uitkomsten van het neuropsychologische onderzoek in het neurologisch rapport verwerkt dienen te worden. (artikel 3.8). Ikzelf concludeer dat ik geen enkele aanwijzing heb voor het bestaan van een contusio of commotio cerebri als ongevalsgevolg, en dat ik op het vakgebied van de neurologie geen beperkingen kan aannemen welke voortvloeien uit de ongevallen die betrokkene heeft doorgemaakt. Dat lijkt mij voldoende expliciet. De term postcommotioneel syndroom is weinig concreet omschreven. De richtlijn van de (...) Nederlandse Vereniging voor de Neurologie (Richtlijnen functieverlies — vijfde editie) meldt dat klachten over hoofdpijn, vermoeidheid, concentratiestoornissen en emotionele labiliteit, vroeger aangeduid als 'postconnnotioneel syndroom', plegen te verdwijnen binnen een halfjaar na het doorgemaakte trauma. Als zij daarna aanwezig blijven, dient ernstig betwijfeld te worden of zij berusten op een hersenbeschadiging. Er is nooit een substraat voor gevonden en de klachten vertonen een grote overeenkomst met andere syndromen zonder aanwijzingen voor een aandoening van het zenuwstelsel, zoals het postwhiplash-syndroom of het chronische vermoeidheidssyndroom. De werkgroep letselschade van de Nederlandse Vereniging voor de Neurologie is van oordeel hieraan ook geen functieerlies kan worden verbonden (NvN richtlijnen functieverlies, vijfde editie) Dit standpunt is conform AMA-6

Vraag 5. Bovenin op pagina 22 geeft u aan dat er sprake is van onderlinge samenhang wat betreft de anamnese, het medisch dossier en uw onderzoek. lk zie echter wel een inconsistentie waar ik uw aandacht voor wil vragen: Betrokkene heeft naar u aangegeven dat zij voor het ongeval circa een keer per jaar een migraineaanval had, na het ongeval ongeveer één keer per week (bij de neuropsycholoog verklaarde zij overigens een frequentie van 1-2 keer per week na het ongeval). De anamnestische pre-existente aanvalsfrequentie komt echter niet overeen met de recepten antimigrainemiddelen die de huisarts (blijkens de journaaluitdraai) in de loop der jaren heeft uitgeschreven (...). Graag uw commentaar.
Antwoord: Uw opmerking is terecht. lk ben het met u eens dat de opgegeven frequentie van migraine aanvallen (circa een keer per jaar) niet past bij de hoeveelheid uitgeschreven medicatie. ln mijn oorspronkelijke rapportage, welke ik in het kader van blokkerings- en correctierecht naar betrokkene heb gestuurd heb ik in paragraaf 1.4 (Voorgeschiedenis) vermeld dat betrokkene ongeveer één keer per week een migraine aanval krijgt, ze gebruikt hiervoor Zomig 2,5 mg. Plusminus vier keer per maand. Betrokkene verzocht mij dit te corrigeren, d.w.z..anders te formuleren."

n. Allianz heeft zonder erkenning van de door [ geïntimeerde ] gestelde gevolgen van het ongeval een bedrag van € 95.000,-- betaald aan voorschotten (naast vergoeding van buitengerechtelijke kosten, de kosten van arbeidsdeskundige begeleiding en de schade aan de voertuigen).

o. Onderling overleg over afwikkeling van de schade heeft niet tot overeenstemming geleid.

De procedure bij de rechtbank

6.3.
In de procedure bij de rechtbank heeft [ geïntimeerde ] gevorderd, samengevat, om, voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad:
I.voor recht te verklaren dat bij [ geïntimeerde ] als gevolg van de ongevallen van 22 mei 2015 en 6 april 2017 sprake is van de in de (anamnese van de) deskundigenberichten vermelde klachten en beperkingen en dat deze aan beide ongevallen moeten worden toegerekend;
II. Allianz te veroordelen om aan [ geïntimeerde ] te vergoeden alle door haar als gevolg van het ongeval van 22 mei 2015 tot aan het tweede ongeval geleden en nog te lijden schade, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de dag van opeisbaarheid, subsidiair de dag van dagvaarding, tot de dag van volledige betaling;
 III. Allianz en Univé hoofdelijk te veroordelen om aan [ geïntimeerde ] te vergoeden alle vanaf 6 april 2017 als gevolg van beide ongevallen geleden en nog te lijden schade, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet, vermeerderd met de wettelijke rente vanaf de dag van opeisbaarheid, subsidiair de dag van dagvaarding, tot de dag van volledige betaling;
IV. Allianz en Univé hoofdelijk te veroordelen om aan [ geïntimeerde ] te betalen een bedrag van € 50.000,-- als voorschot op schadevergoeding, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf de dag van dagvaarding tot de dag van volledige betaling;
V. Allianz en Univé hoofdelijk te veroordelen om aan [ geïntimeerde ] te betalen een bedrag van € 24.254,80 ter zake buitengerechtelijke kosten, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf de dag van dagvaarding tot de dag van volledige betaling;
VI. Allianz en Univé hoofdelijk te veroordelen in de proceskosten, te vermeerderen met de nakosten en wettelijke rente over de (na)kosten, voor het geval voldoening niet binnen veertien dagen na dagtekening van het vonnis plaatsvindt.

6.4.
[ geïntimeerde ] heeft aan haar vorderingen artikel 6:162 BW ten grondslag gelegd. Zij heeft gesteld dat zij aan beide ongevallen gezondheidsklachten heeft overgehouden die haar beperken in haar mogelijkheden om in haar inkomen te voorzien. Zij houdt Allianz en Univé aansprakelijk voor de schade die daaruit voortvloeit.

6.5.
Allianz en Univé hebben verweer gevoerd. Dat strekt tot afwijzing van de vorderingen van [ geïntimeerde ] , met veroordeling van [ geïntimeerde ] in de proceskosten. Allianz en Univé betwisten dat [ geïntimeerde ]  gezondheidsklachten heeft die in causaal verband staan tot de beide ongevallen. Ook het bestaan van beperkingen en daaruit voortvloeiende schade worden betwist. Subsidiair heeft Allianz in de procedure bij de rechtbank verzocht de uitvoerbaar bij voorraadverklaring te onthouden aan een eventueel toewijzend vonnis, althans daaraan voorwaarden te verbinden.

6.6.
In het tussenvonnis van 3 februari 2021 heeft de rechtbank een mondelinge behandeling gelast. Die heeft op 16 september 2021 plaatsgevonden.

6.7.
In het bestreden vonnis heeft de rechtbank voor recht verklaard dat [ geïntimeerde ] de in rechtsoverweging 4.15 vermelde klachten en beperkingen heeft en dat deze kunnen worden toegerekend aan de ongevallen van 22 mei 2015 en 6 april 2017. Allianz is veroordeeld om alle door [ geïntimeerde ] als gevolg van het ongeval van het ongeval van 22 mei 2015 tot aan het tweede ongeval (op 6 april 2017) geleden en nog te lijden schade te vergoeden, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet. Allianz en Univé zijn hoofdelijk veroordeeld om aan [ geïntimeerde ] te vergoeden alle vanaf 6 april 2017 als gevolg van de verkeersongevallen van 22 mei 2015 en 6 april 2017 geleden en nog te lijden schade, eveneens nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet. Daarnaast bevat het bestreden vonnis diverse kostenveroordelingen ten laste van Allianz en Univé, steeds hoofdelijk, waaronder met betrekking tot buitengerechtelijke kosten.

Het hoger beroep

6.8.
Univé en Allianz hebben ieder zes grieven opgeworpen, door Univé genummerd I tot en met VI en door Allianz genummerd 1 tot en met 6. Univé en Allianz hebben hun grieven steeds voorzien van een toelichting. Univé en Allianz hebben in hun respectieve memories over en weer verwezen naar elkaars grieven en de daarop gegeven toelichtingen, en zich mede daarop beroepen. Zij hebben ieder geconcludeerd tot, zakelijk samengevat, vernietiging van het bestreden vonnis en tot het alsnog niet-ontvankelijk verklaren van [ geïntimeerde ]  in haar vorderingen dan wel [ geïntimeerde ] deze te ontzeggen, met veroordeling van [ geïntimeerde ] in de proceskosten van beide instanties.

6.9.
[ geïntimeerde ] heeft de grieven gemotiveerd bestreden. Het hof komt hierna terug op wat [ geïntimeerde ] in dat verband heeft aangevoerd, voor zover dat voor de beoordeling in hoger beroep van belang is.

6.10.
De grieven van Univé en Allianz lenen zich voor gezamenlijke behandeling. Zoals het hof de respectieve grieven van Univé en Allianz begrijpt, komen zij daarmee in essentie op tegen de overwegingen en oordelen van de rechtbank over de volgende vraagstukken:
(i) het toepasselijke beoordelingskader;
(ii) of bij [ geïntimeerde ]  sprake is van een plausibel klachtenpatroon;
(iii) of causaal verband bestaat tussen de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ]  en de ongevallen;
(iv) of bij [ geïntimeerde ]  sprake is van beperkingen in haar functioneren en arbeidsvermogen als gevolg van de gezondheidsklachten;
(v) de schadeomvang;
(vi) de buitengerechtelijke kosten en de proceskosten.
Het hof zal bij de verdere beoordeling deze volgorde aanhouden.

Het toepasselijke beoordelingskader

6.11.
In de rechtsoverwegingen 4.1. tot en met 4.3. van het bestreden vonnis zet de rechtbank het toetsingskader uiteen waarvan zij zich bedient bij de beoordeling van het geschil tussen partijen. Univé en Allianz formuleren in hoger beroep bezwaren tegen dat toetsingskader en betogen dat het niet juist is. Het hof overweegt daarover het volgende.

6.12.
Geen bezwaar is geformuleerd - althans niet een als zodanig kenbaar en voldoende concreet bezwaar - tegen de overweging van de rechtbank dat partijen het erover eens zijn dat, hoewel Allianz als verzekeraar aansprakelijkheid heeft erkend voor het eerste ongeval en Univé voor het tweede ongeval, beide ongevallen in feite voor de beoordeling die nu aan de orde is niet van elkaar zijn te scheiden en het geheel ondeelbaar is, en dat daarom ook de rechtbank daarvan uitgaat bij haar beoordeling door verder geen onderscheid te maken tussen het eerste en het tweede ongeval (onderdeel van rechtsoverweging 4.1. van het bestreden vonnis). Ook het hof neemt dit bij de verdere beoordeling tot uitgangspunt.

6.13.
Verder stelt het hof met betrekking tot het toepasselijke toetsingskader voorop dat het aan [ geïntimeerde ] als benadeelde is om te stellen en, bij gemotiveerde betwisting, te bewijzen dat zij aan gezondheidsklachten lijdt die het gevolg zijn van de ongevallen, als hierna nader uiteengezet. Vervolgens is het aan [ geïntimeerde ] om te stellen, en zo nodig te bewijzen, dat zij als gevolg van de gezondheidsklachten de door haar gestelde schade lijdt. Concreet betekent dit naar het oordeel van het hof het volgende.

6.14.
Ten eerste dient [ geïntimeerde ] te stellen en, bij gemotiveerde betwisting, te bewijzen dat zij aan gezondheidsklachten lijdt. Met de rechtbank (rechtsoverweging 4.2. van het bestreden vonnis) is het hof van oordeel dat het daarbij niet alleen gaat om "stoornissen" in de zin van medisch waarneembare beschadigingen, afwijkingen of gebreken, maar ook om het bestaan van klachten die weliswaar naar hun aard subjectief zijn, maar waarvan niettemin in objectief vastgesteld kan worden dat zij aanwezig, reëel, niet ingebeeld, niet voorgewend, en niet overdreven zijn. Wanneer kan worden vastgesteld dat het klachtenpatroon plausibel is, hetgeen doorgaans het geval zal zijn bij een consistent, consequent en samenhangend patroon van klachten, kan van het bestaan van dergelijke subjectieve klachten worden uitgegaan. Aan de door de rechtbank in rov 4.2. vermelde uitspraken van het hof Arnhem-Leeuwarden vallen inmiddels onder meer toe te voegen het ook door partijen genoemde arrest van het hof Amsterdam van 20 juli 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:2277 (HR: 23 december 2022, ECLI:NL:HR:2022:1944, 81 RO) alsmede Hof s-Hertogenbosch, 30 mei 2023, ECLI:NL:GHSHE:2023:1751. Deze rechtspraak sluit aan, zoals in laatstgenoemd arrest ook vermeld, bij HR 8 juni 2001, ECLI:NL:HR:2001:AB2054, waarover ook A-G Hartlief in zijn in de grieven genoemde conclusie (incl. voetnoten) voorafgaande aan het HR-arrest van 23 december 2022.

Als in rechte is komen vast te staan dat bij [ geïntimeerde ] sprake is van een plausibel klachtenpatroon in de zojuist uiteengezette zin, dan dient [ geïntimeerde ]  - ten tweede - te stellen en, bij gemotiveerde betwisting, te bewijzen dat tussen dit plausibele klachtenpatroon en de haar overkomen ongevallen condicio-sine-qua-non-verband bestaat. Dat een zodanig verband bestaat, kan worden aangenomen (i) als voor de ongevallen geen sprake was van eenzelfde of vergelijkbaar klachtenpatroon, (ii) de ongevallen de klachten kunnen veroorzaken, en (iii) een alternatieve verklaring voor de klachten ontbreekt.

Is het causaal verband tussen de klachten van [ geïntimeerde ]  en de ongevallen vastgesteld, dan moet - ten derde - worden beoordeeld of die klachten ook tot beperkingen leiden. Ook voor wat betreft het bestaan, de ernst en de impact van die beperkingen op het algehele functioneren van [ geïntimeerde ] , rusten de stelplicht en de bewijslast op [ geïntimeerde ] . In dit verband is het hof met de rechtbank (rechtsoverweging 4.4 van het bestreden vonnis) van oordeel dat het bij de beoordeling daarvan niet zozeer gaat om het bepalen van de meetbare functionele beperkingen van [ geïntimeerde ] , maar om het vaststellen van de mate van activiteiten en participatie van [ geïntimeerde ] . Daarbij zijn niet alleen de lichaamsfuncties en anatomische eigenschappen relevant, maar moeten ook de persoonlijke en omgevingsfactoren van [ geïntimeerde ] worden gewogen. Dit betekent dat het enkele feit dat sprake is van subjectieve klachten terwijl een medisch substraat ontbreekt, niet in de weg staat aan de conclusie dat toch sprake kan zijn van beperkingen in de hiervoor weergegeven betekenis.

Is vast komen te staan dat bij [ geïntimeerde ] sprake is van beperkingen in de hiervoor bedoelde zin, dient - ten vierde - te worden beoordeeld of [ geïntimeerde ] , naar de maatstaf van artikel 6:98 BW, als gevolg daarvan schade heeft geleden, en zo ja, wat de omvang daarvan is. Ook hiervan rusten de stelplicht en bewijslast op [ geïntimeerde ] .

Voor zover de rechtbank met betrekking tot het toepasselijke toetsingskader in de rechtsoverwegingen 4.1. tot en met 4.4. van het bestreden vonnis meer of anders heeft overwogen, is dat onjuist en volgt het hof de rechtbank daarin niet. In zoverre hebben Univé en Allianz daartegen terecht bezwaren geformuleerd. Uit de hierna volgende verdere beoordeling volgt echter dat dit niet tot vernietiging van het bestreden vonnis kan leiden.

6.15.
Daarnaast is van belang dat, zoals hiervoor al is opgenomen bij de weergave van de relevante feiten (rechtsoverweging 6.2.. sub j tot en met l), in dit geding rapportages zijn overgelegd van de bij beschikking van 18 december 2018 van de rechtbank Zeeland-West-Brabant benoemde deskundigen Verrips en Van Oort. De rechter is niet gebonden aan conclusies van deskundigen. Voor zover het bericht van de deskundigen bewijs bevat, is de waardering daarvan aan de rechter overgelaten, waarbij de rechter een grote mate van vrijheid heeft (HR 5 december 2003, ECLI:NL:HR:2003:AN8478, NJ 2004/74).

In beginsel heeft de rechter een beperkte motiveringsplicht wat betreft zijn beslissing de zienswijze van de deskundige al dan niet te volgen. Wel moet de rechter bij de beantwoording van de vraag of hij de conclusies waartoe een deskundige in zijn rapport is gekomen zal volgen, alle ter zake door partijen aangevoerde feiten en omstandigheden in aanmerking nemen en op basis van die aangevoerde stellingen in voile omvang toetsen of aanleiding bestaat van de in het rapport geformuleerde conclusies af te wijken. Als partijen daarbij, door zich te beroepen op de uiteenlopende zienswijzen van de door hen geraadpleegde deskundigen, voldoende gemotiveerde standpunten hebben ingenomen en voldoende duidelijk hebben aangegeven waarom zij het oordeel van (een) door de rechter benoemde deskundige(n) al dan niet aanvaardbaar achten, geldt het volgende.

Indien in een geval waarin de opinie van (een) andere, door een der partijen geraadpleegde deskundige(n) op gespannen voet staat met die van de door de rechter benoemde deskundige(n), de rechter de zienswijze van laatstbedoelde deskundige(n) volgt, behoeft de rechter in het algemeen zijn beslissing niet verder te motiveren dan door aan te geven dat de door deze deskundige(n) gebezigde motivering hem overtuigend voorkomt. Wel zal de rechter op specifieke bezwaren van partijen tegen de zienswijze van de door hem aangewezen deskundige(n) moeten ingaan, als deze bezwaren een voldoende gemotiveerde betwisting inhouden van de juistheid van die zienswijze. Volgt de rechter de zienswijze van de door hem benoemde deskundige(n) niet, dan gelden in beginsel de gewone motiveringseisen en dient hij zijn oordeel van een zodanige motivering te voorzien, dat deze voldoende inzicht geeft in de daaraan ten grondslag liggende gedachtegang om deze zowel voor partijen als voor derden, daaronder begrepen de hogere rechter, controleerbaar en aanvaardbaar te maken (HR 9 december 2011, ECLI:NL:HR:2011:BT2921; zie in dit verband voorts HR 3 mei 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ1468, rov. 3.6 en HR 17 februari 2017, ECLI:NL:HR:2017:279, rov. 3.4.3).

Is bij [ geïntimeerde ] sprake van een plausibel klachtenpatroon?

6.16.
Univé en Allianz betogen, zakelijk weergegeven, dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat bij [ geïntimeerde ] sprake is van een plausibel klachtenpatroon. Het hof volgt hen daarin niet. De redenen daarvoor zijn de volgende.

6.17.
Met de rechtbank (rechtsoverweging 4.5. van het bestreden vonnis) constateert het hof dat [ geïntimeerde ] in de jaren sinds het eerste ongeval diverse (para)medische behandelaars, zorgverleners en deskundigen heeft gezien in het kader van haar (medische) behandeling en de schadeafwikkeling. Het procesdossier bevat in dat verband diverse van die behandelaars en deskundigen afkomstige brieven, verslagen en rapportages. Daartoe behoren:
- de eerder aangehaalde brief van Schoonman, neuroloog, van 26 mei 2015 (productie 1 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2. sub d);
- een tweetal brieven van Brekelmans, neuroloog, van respectievelijk 1 september 2015 (productie 2 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2. sub f) en 8 december 2015 (productie 3 bij inleidende dagvaarding);
- een tweetal bezoekverslagen van X, verbonden aan Schaderegelingsburo R.P. van Dijk B.V., van 5 augustus 2015 (productie 4 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2. sub e) en 3 juli 2017 (productie 9 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2. sub i);
- de eerder aangehaalde brief van Van der Plas, neuroloog, van 3 augustus 2017 (zie hiervoor rechtsoverweging 6.2 sub j);
- een viertal rapportages van arbeidsdeskundige [ arbeidsdeskundige ] , verbonden aan arbeidsdeskundig bureau Radar, van respectievelijk 11 februari 2016, 1 april 2016, 11 november 2016 en 7 juli 2017 (producties 15 tot en met 18 bij inleidende dagvaarding; zie voor de rapportage van 1 l februari 2016 rechtsoverweging 6.2. sub g);
- een drietal verslagen van respectievelijk 24 november 2016, 26 januari 2017 en 21 april 2017 als ook een e-mail van 23 december 2016 en een brief van 23 mei 2017, alle afkomstig van L.M.J. Bournans, coach verbonden aan Catharsis Talent Management (producties 19 tot en met 22 bij inleidende dagvaarding).

Naast deze stukken zijn er de hiervoor (rechtsoverweging 6.2. sub k en sub 1) al genoemde rapporten van Verrips en Van Oort (beide onderdeel van productie 29 bij inleidende dagvaarding). Verrips en Van Oort geven daarin aan kennis te hebben genomen van verscheidene van de hierboven genoemde stukken, zoals opgesomd c.q. samengevat in paragraaf B van het rapport van Verrips respectievelijk onderdeel III van het rapport van Van Oort, alsmede aanvullende stukken zoals de rapportages van dr E. Matser, klinisch neuropsycholoog (hierna Matser).

6.18.
Onderdeel VI van het rapport van Van Oort bevat een weergave van de door [ geïntimeerde ] gemelde klachten ten tijde van het door Van Oort verrichte neuropsychologisch onderzoek. Onderdeel 1.2 van paragraaf A van het rapport van Verrips bevat een weergave van de klachten die [ geïntimeerde ] meldde ten tijde van het door hem verrichte neurologisch onderzoek. De door [ geïntimeerde ] bij die gelegenheden gemelde gezondheidsklachten zijn blijkens die weergaven enerzijds lichamelijk en anderzijds cognitief. De lichamelijke klachten betreffen met name verminderd evenwicht, nek- en hoofdpijnklachten en een slapend gevoel van de rechter arm, snel vermoeid raken en meer rust nodig hebben dan voorheen. De cognitieve klachten bestaan erin dat [ geïntimeerde ] niet goed meer zaken kan regelen, snel afgeleid raakt, routinetaken niet meer routinematig kan doen, geen dubbeltaken meer kan uitvoeren, grote taken in delen moet opsplitsen, snel het overzicht verliest, niet goed licht en geluid verdraagt, buitenshuis moeite heeft met locatiebepaling, en niet goed gespreksinformatie, afspraken en gezichten in haar geheugen weet vast te houden.

6.19.
Uit de weergaven van Verrips en Van Oort van de klachten, bezien in samenhang met wat daarover is vastgelegd in de hiervoor genoemde brieven, verslagen en rapportages van de eerder door [ geïntimeerde ] bezochte behandelaars en deskundigen (zoals deels ook samengevat c.q. opgesomd in de rapporten van Verrips en Van Oort), blijkt naar het oordeel van het hof afdoende dat bij [ geïntimeerde ] sprake is van een plausibel - in de zin van: consequent, consistent en samenhangend - patroon van gezondheidsklachten. Met de rechtbank (rechtsoverweging 4.5. van het bestreden vonnis) acht het hof hiervoor van belang dat Verrips in zijn rapport in antwoord op vraag 1.d (onder het kopje Consistentie') schrijft dat naar zijn oordeel sprake is van onderlinge samenhang voor wat betreft de informatie die is verkregen van [ geïntimeerde ] zelf, de feiten zoals die uit het medisch dossier naar voren komen en diens eigen bevindingen bij het verrichte onderzoek. Verder acht het hof van belang dat wat betreft de neuropsychologische klachten Van Oort ook concludeert tot consistentie. Het hof ziet bevestiging van de klachten van [ geïntimeerde ] in de verklaringen uit haar sociale omgeving: vriendin [ vriendin ]  (aantekeningenboekje, hoofdpijn, vergeetachtig); zwager en zus van [ zus ]  (organiseren lukt niet meer, moeite met onthouden en gefocust blijven, nekpijn, hoofdpijn, last van licht); vriendin [ vriendin 2 ]  (gauw moe, problemen zich te concentreren, hoofdpijn) en administrateur [ F ] (geheugen laat haar in de steek, vastleggen van afspraken tijdens een behandeling, concentratievermogen sterk achteruit gegaan) een ander als weergegeven in de producties 34 t/m 36 bij inleidende dagvaarding. Hierbij passen de verklaringen van de docente Spaans [ docente Spaans ] (niet meer concentreren, niets meer onthouden) en de dochters [ dochter 1 ]  en [ dochter 2 ]  (minder werken, niet goed onthouden, geen 2 dingen tegelijk respectievelijk sneller moe, dubbele afspraken, niet de energieke moeder die ik kende), producties 43 t/m 45 bij brief van 10 september 2021 voorafgaande aan de mondelinge behandeling in eerste aanleg.

6.20.
Anders dan Univé en Allianz kennelijk menen, kan aan het voorgaande niet afdoen dat de klachten van [ geïntimeerde ] subjectief zijn, en niet kunnen worden geobjectiveerd. Naar het oordeel van het hof is het andersom. Het vereiste van een plausibel klachtenpatroon wordt in gevallen als de onderhavige, waarin sprake is van klachten die naar hun aard subjectief zijn, nu juist gesteld ter adressering en objectivering van het inherent subjectieve karakter van de door de benadeelde ervaren klachten. Van het daadwerkelijk bestaan van de gestelde subjectieve klachten kan dan worden uitgegaan als een plausibel - in de zin van: consequent, consistent en samenhangend - klachtenpatroon wordt vastgesteld. Dat laatste is in deze zaak het geval. Daarom kan tot uitgangspunt worden genomen dat de door [ geïntimeerde ] ervaren subjectieve klachten daadwerkelijk aanwezig zijn. In het verlengde hiervan passeert het hof ook het betoog van Univé en Allianz dat, kort gezegd, [ geïntimeerde ] niet heeft aangetoond dat de gestelde klachten niet ingebeeld, niet voorgewend en niet overdreven zijn, en dat dit ook niet objectief is vast te stellen. Univé en Allianz hebben nagelaten dat betoog te onderbouwen met concrete feiten en omstandigheden waaruit zou kunnen volgen dat de klachten zijn ingebeeld, voorgewend of overdreven. Ook overigens is niet gebleken dat de door [ geïntimeerde ] gemelde klachten zijn ingebeeld, voorgewend of overdreven.

6.21.
In dit verband ziet het hof, anders dan Univé en Allianz betogen, ook geen aanleiding te twijfelen aan de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van [ geïntimeerde ] . Daartoe wijzen Univé en Allianz erop, zakelijk weergegeven, dat diverse feiten niet overeenkomen met wat [ geïntimeerde ] ten overstaan van haar behandelaren en de deskundigen in de anamnese heeft verklaard.

Ten eerste voeren Univé en Allianz aan, onder verwijzing naar het rapport van de door hen ingeschakelde deskundige N. Pott van 12 september 2018 (productie 18 bij conclusie van antwoord van Allianz) en de winst- en verliesrekening van de onderneming van [ geïntimeerde ] (productie 36 bij memorie van grieven), dat [ geïntimeerde ]  al snel na de ongevallen zeer actief was binnen haar onderneming en weer lange dagen maakte, en dat dit haaks staat op de door [ geïntimeerde ] gestelde klachten (en beperkingen). Het hof passeert dit betoog. Uit wat partijen in dit verband over en weer hebben aangevoerd en aan stukken hebben overgelegd, volgt veeleer dat [ geïntimeerde ] na de ongevallen (steeds) grote zorgen had over hoe het verder moest met haar praktijk, en dat zij daarom ondanks haar klachten al snel weer is gaan werken, maar dat vervolgens bleek dat die klachten haar daarbij in de weg zaten. Verder is naar het oordeel van het hof genoegzaam gebleken dat [ geïntimeerde ] na de ongevallen derden in haar praktijk heeft ingezet om deze, ondanks haar eigen verminderde functioneren, draaiende te houden. Dat [ geïntimeerde ] ook.al voor de ongevallen gebruik maakte van derden voor haar praktijkuitoefening, maakt dat niet anders.

In dit kader wijzen Univé en Allianz ook nog op het na de ongevallen continueren door [ geïntimeerde ] van haar hobbymatige activiteiten, in het bijzonder het volgen van Spaanse les en het daarbij maken van reizen naar het buitenland, en het maken van fietstochten. Voor zover Univé en Allianz met dit betoog bedoeld hebben verder te onderbouwen dat [ geïntimeerde ] niet geloofwaardig en niet betrouwbaar is en dat haar klachten ingebeeld, voorgewend en/of overdreven zijn, volgt het hof hen ook daarin niet. Door [ geïntimeerde ] is in dit geding toegelicht, zakelijk samengevat, dat de door haar na de ongevallen gevolgde Spaanse lessen niet.intensief waren, en dienden ter ontspanning en het onderhouden van sociale contacten. Dit is door Univé en Allianz niet, althans niet voldoende concreet, weersproken. Verder heeft [ geïntimeerde ]  toegelicht, kort gezegd, dat zij nooit heeft gezegd dat ze niet meer kon fietsen, maar wel dat het haar niet meer lukte om aan wielrennen te doen, zoals zij voorheen deed. Ook dat is door Univé en Allianz niet, althans niet voldoende concreet, weersproken. Uit het na de ongevallen continueren door [ geïntimeerde ] van de hiervoor genoemde hobbymatige activiteiten volgt zodoende niet dat [ geïntimeerde ] met betrekking tot de door haar gemelde klachten niet geloofwaardig en niet betrouwbaar is, en dat deze zijn ingebeeld, voorgewend en/of overdreven. Tot slot herhaalt het hof hetgeen hiervoor is overwogen in 6.19 over de verklaringen uit de sociale omgeving van [ geïntimeerde ] , welke verklaringen door Univé en Allianz niet voldoende gemotiveerd weersproken zijn.

6.22.
Univé en Allianz beroepen zich in dit verband verder nog op de omstandigheid dat [ geïntimeerde ] niet meer onder behandeling is voor haar klachten. Ook hierin volgt het hof hen niet. Het gegeven dat [ geïntimeerde ] niet meer onder behandeling is, betekent op zichzelf nog niet dat [ geïntimeerde ] geen klachten meer heeft of dat [ geïntimeerde ] geen beperkingen meer ervaart. Uit de hiervoor al genoemde brieven, verslagen en rapportages volgt dat [ geïntimeerde ] diverse malen behandelingstrajecten heeft gevolgd, maar dat deze ((uiteindelijk) niet tot het verdwijnen of voldoende verminderen van de klachten hebben geleid. Terecht heeft [ geïntimeerde ] erop gewezen dat Univé en Allianz niet aannemelijk hebben gemaakt dat er nog behandelingsmogelijkheden zijn die tot verbetering van de klachten zouden kunnen leiden.

6.23.
Het voorgaande voert tot de conclusie dat de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] een plausibel klachtenpatroon vormen. Nu dat is vastgesteld, moet worden beoordeeld of condicio-sine-qua-non verband bestaat tussen de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] en de haar overkomen ongevallen.

Bestaat condicio-sine-qua-non verband tussen het bij [ geïntimeerde ] aanwezige plausibele klachtenpatroon en de haar overkomen ongevallen?

Vóór de ongevallen eenzelfde of vergelijkbaar klachtenpatroon?

6.24.
Zoals hiervoor in rechtsoverweging 6.16 al is overwogen, ervaart [ geïntimeerde ] na de ongevallen een patroon van lichamelijke en cognitieve klachten. Uit de hiervoor genoemde brieven, verslagen en rapporten van behandelaars en andere betrokken deskundigen alsmede haar sociale omgeving (6.19) blijkt niet dat bij [ geïntimeerde ] vóór de ongevallen sprake was van eenzelfde of vergelijkbaar patroon van gezondheidsklachten. Daaraan kan niet afdoen dat diverse van die stukken melding maken van een voorgeschiedenis van migraine als ook van in 2004 opgetreden zogenoemde aspecifieke neurologische klachten. Waar het naar het oordeel van het hof in dit verband op aankomt, is dat niet is gebleken dat die klachten zich toen.voordeden in combinatie met de na de ongevallen ervaren nekklachten, het snel vermoeid raken, het meer rust nodig hebben dan voorheen, het niet goed meer zaken kunnen regelen, het snel afgeleid raken, het niet meer routinematig kunnen doen van routinetaken, het niet meer kunnen uitvoeren van dubbeltaken, het moeten opsplitsen van grote taken, het snel verliezen van het overzicht, het niet goed verdragen van licht en geluid, het moeite hebben met het buitenshuis bepalen van locaties, en het niet goed onthouden van gespreksinformatie, afspraken en gezichten. Naar het oordeel van het hof kan daarom niet gezegd worden dat bij [ geïntimeerde ] vóór de ongevallen sprake was van eenzelfde of vergelijkbaar klachtenpatroon.

Kunnen de klachten zijn veroorzaakt door de ongevallen?

6.25.
Met de rechtbank (rechtsoverweging 4.10 van het bestreden vonnis) is het hof van oordeel dat de door [ geïntimeerde ] ervaren gezondheidsklachten kunnen zijn veroorzaakt door de ongevallen. Dat oordeel grondt het hof op de rapporten van Verrips en Van Oort in combinatie met de bevindingen van de andere behandelaars die [ geïntimeerde ] sinds het eerste ongeval hebben gezien en onderzocht. Het hof wijst op het volgende.

6.26.
Gevraagd naar de diagnose op zijn vakgebied (de neurologie) stelt Verrips in paragraaf E van zijn rapport dat [ geïntimeerde ] twee ongevallen heeft doorgemaakt waarbij sprake is geweest van een licht-traumatisch schedelhersenletsel. Verder acht hij aannemelijk dat bij het tweede ongeval zich een acceleratie-deceleratie beweging van de cervicale wervelkolom heeft voorgedaan. Ook schrijft Verrips dat het klachtenpatroon van [ geïntimeerde ] goed kan passen bij een whiplash associated disorder graad I (zie ook hiervoor rechtsoverweging 6.2 sub 1). Als restklachten noemt Verrips milde hoofdpijnklachten en cognitieve klachten. De differentiaaldiagnose van de hoofdpijn is volgens Verrips een 'tension-type headache'. Daarnaast schrijft Verrips dat hij de cognitieve klachten niet kan verklaren vanuit een trauma capitis of vanuit een whiplash associated disorder (WAD) graad 1. Ook schrijft hij dat hij het op grond van de ongevalsanamnese en de ontwikkeling in de tijd zeer onwaarschijnlijk acht dat de milde hoofdpijnklachten en de cognitieve klachten een primair gevolg zijn van het ongeval, omdat er geen enkele aanwijzing is voor het bestaan van een commotio of contusio cerebri als ongevalsgevolg. In onderdeel F ('Reacties van partijen en beantwoording hiervan') schrijft Verrips echter ook dat hij niet kan uitsluiten dat de cognitieve klachten, gezien de aard van de ongevallen en het beloop van de klachten in de tijd, een mogelijk secundair gevolg zijn van de ongevallen, bij een chronisch geworden pijnsyndroom.

6.27.
Van Oort constateert in haar rapport onder meer dat [ geïntimeerde ] in het verrichte neuropsychologisch onderzoek gestoord heeft gescoord binnen het zogenoemde aandachtsdomein: duurconcentratie en het verdelen van aandacht. Ook constateert Van Oort dat [ geïntimeerde ] gestoord heeft gescoord binnen het geheugendomein: het verwerken en toepassen van nieuwe informatie en het vasthouden gedurende zekere tijd van informatie. Van Oort stelt als diagnose dat de gevonden cognitieve stoornissen in samenhang met het beperkte energieniveau het best passen bij een zogenoemd.post-commotioneel beeld. Daarbij merkt Van Oort op dat in zogenoemde DSM-5 termen de classificatie 'Beperkte neurocognitieve stoornis door traumatisch hersenletsel (code 331.83) van toepassing wordt geacht.

6.28.
Uit de van de behandelaars van [ geïntimeerde ]  afkomstige stukken blijkt in dit verband het volgende. In zijn brief van 26 mei 2015 - die dus dateert van kort na het eerste ongeval - trekt neuroloog Schoonman, na [ geïntimeerde ]  te hebben onderzocht, de conclusie dat sprake is van licht-traumatisch hersenletsel bij auto-ongeval (productie 1 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2 sub d). Voorts wijst het hof op de brief van neuroloog Brekelmans van 1 september 2015 (productie 2 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2. sub f). Daarin constateert Brekelmans dat [ geïntimeerde ] nog veel typische post-commotionele en post-whiplashklachten vertoont; als conclusie noemt hij post-whiplashklachten. In zijn brief van 8 december 2015 heeft Brekelmans het over een post-whiplash syndroom (productie 3 bij inleidende dagvaarding). Verder is er de brief van neuroloog Van der Plas van 3 augustus 2017 naar aanleiding van een onderzoek dat plaatsvond na het tweede ongeval (productie 8 bij inleidende dagvaarding). Daarin beschrijft Van der Plas onder 'Beleid. dat [ geïntimeerde ] kampt met subjectieve cognitieve klachten en hoofdpijn als ook met restklachten van hoog energetisch trauma.

6.29.
Op basis van de rapporten van Verrips en Van Oort, bezien in onderlinge samenhang en in samenhang met de zojuist genoemde bevindingen van de behandelaars van [ geïntimeerde ] , heeft het hof de overtuiging dat de gezondheidsklachten waarmee [ geïntimeerde ]  sinds de ongevallen kampt, het gevolg zijn van die ongevallen. Daaraan doet niet af dat Verrips in zijn rapport als differentiaaldiagnose van de hoofdpijn 'tension-type headache' noemt, en dat hij aangeeft de cognitieve klachten van [ geïntimeerde ] niet te kunnen verklaren vanuit een trauma capitis of vanuit een whiplash associated disorder graad I. Het hof acht hier, alles overziende en alles rneewegende, doorslaggevend de conclusies die andere deskundigen eerder trokken over de gezondheidsklachten, waarmee Verrips zich in zijn rapport uitdrukkelijk verenigt. Dat zijn de conclusie dat [ geïntimeerde ] als gevolg van het eerste ongeval op 22 mei 2015 een licht-traumatisch hersenletsel heeft opgelopen zonder bewustzijnsverlies, de conclusie dat [ geïntimeerde ] als gevolg van het eerste ongeval postwhiplash-klachten heeft gekregen, en de conclusie dat [ geïntimeerde ] na het tweede ongeval op 6 april 2017 subjectieve cognitieve klachten en hoofdpijn heeft, en deels restklachten van hoog energetisch trauma, zonder bewustzijnsdaling en normale CT cerebrum. Het hof wijst op paragraaf D van het rapport van Verrips.

6.30.
Univé en Allianz voeren aan, zakelijk weergegeven, dat de rapporten van Van Oort en Verrips geen basis bieden voor de conclusie dat het klachtenpatroon van [ geïntimeerde ] het gevolg is van de ongevallen. Ter onderbouwing wijzen Univé en Allianz op de door hen ingewonnen second opinions van neuroloog Van den Doel (productie 34 bij memorie van grieven van Allianz) en neuropsycholoog Vlugter (productie 35 bij memorie van grieven van Allianz). Het hof volgt Univé en Allianz niet in hun betoog. De redenen daarvoor zijn de volgende.

6.31.
Van den Doel en Vlugter hebben [ geïntimeerde ]  niet gezien en onderzocht. Hun bevindingen zijn louter gebaseerd op kennisneming van schriftelijke dossierstukken, zo begrijpt het hof uit hun second opinions. Van den Doel en Vlugter hebben dus geen eigen vaststellingen kunnen doen over de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] en de oorzaak daarvan. Verrips, Van Oort en de hiervoor aangehaalde behandelaars hebben [ geïntimeerde ] wel gezien en onderzocht. Om die reden komt aan de observaties en bevindingen van Van den Doel en Vlugter beperktere betekenis toe dan aan die van Verrips, Van Oort en de behandelaars van [ geïntimeerde ] .

6.32.
Verder is voor wat betreft het rapport van Verrips van belang dat het door Van den Doel als zorgvuldig wordt gekwalificeerd, waarbij het hof aantekent dat Van den Doel wordt gekend als voorzitter van de NVN-werkgroep Neurologische Expertise en jarenlang bestuurslid van de NVMSR. Het is volgens Van den Doel een rapport waarin alle ter beschikking staande in formatie adequaat wordt weergegeven. Wel schrijft Van den Doel dat hij het niet eens is met de door Verrips getrokken conclusie dat bij [ geïntimeerde ]  na het eerste ongeval sprake is geweest van licht-traumatisch schedelhersenletsel. Het hof gaat daaraan voorbij, omdat die conclusie van Verrips steun vindt in de hiervoor al besproken bevindingen van neuroloog Schoonman van 26 mei 2015 naar aanleiding van onderzoek bij [ geïntimeerde ]  kort na het eerste ongeval (productie 1 bij inleidende dagvaarding; zie hiervoor rechtsoverweging 6.2 sub. d). Diens conclusie luidde immers dat sprake was van licht-traumatisch hersenletsel bij auto-ongeval. De second opinion van Vlugter heeft geen betrekking op het rapport van Verrips zodat het in dat verband geen bespreking behoeft, waaraan niet afdoet dat het door Vlugter in de inleiding van haar rapport wordt genoemd. Ten overvloede merkt het hof op dat het in 6.15 geschetste kader en de genoemde rechtspraak niet met zich brengen dat het hof gehouden zou zijn de van Verrips afwijkende conclusie van Van den Doel te volgen.

6.33.
Over het rapport van Van Oort betogen Univé en Allianz in essentie dat het is gebaseerd op onderzoek dat niet voldoet aan de eisen van onpartijdigheid, consistentie, inzichtelijkheid en logica als ook dat het inhoudelijk niet voldoet aan die eisen, zo begrijpt het ha. Het hof volgt Univé en Allianz hierin niet. Het volgende is daarvoor redengevend.

6.34.
Van den Doel schrijft dat hij vanuit de neurologie geen reden zou hebben gezien voor neuropsychologisch onderzoek, omdat er geen aandoening op neurologisch vakgebied is vastgesteld waaruit neuropsychologische functiestoornissen zouden voortvloeien. Hieraan gaat het hof voorbij, omdat uit de hiervoor al besproken stukken afdoende blijkt dat betrokken deskundigen hebben vastgesteld dat bij [ geïntimeerde ] sprake is van een neurologische aandoening, namelijk licht-traumatisch hersenletsel na het eerste ongeluk en hoogenergetisch trauma na het tweede ongeluk. Het hof wijst op het verslag van Schoonman van 26 mei 2015 (productie 1 bij inleidende dagvaarding) en naar het verslag van Van der Plas van 3 augustus 2017 (productie 8 bij inleidende dagvaarding). Ook Verrips maakt daar in zijn rapport melding van. Van der Plas ten slotte !leen in dat eerdere stadium wél een neuropsychologisch onderzoek gewenst geoordeeld, zo begrijpt het hof het onder het kopje "Beleid- vermelde '"NPO voor objectivering van eventuele cognitieve stoornissen

6.35.
Verder werpt Van den Doel Van Oort tegen dat zij in haar rapport een uitspraak doet over de vermoedelijke oorzaak van de klachten van [ geïntimeerde ] , namelijk dat deze post commotioneel zouden zijn. Van den Doel betoogt dat Van Oort daarmee ingaat tegen het oordeel van Verrips, die volgens Van den Doel heeft geconcludeerd dat er op grond van een eventueel hersentrauma geen reden is om functiestoornissen aan te nemen. Naar het oordeel van het hof berust dit deel van de second opinion van Van den Doel op een onjuiste lezing van het rapport van Verrips. Zoals hiervoor al is overwogen, begrijpt het hof de rapportage van Verrips zo, dat deze zich schaart achter de conclusie die door de behandelaars van [ geïntimeerde ] is getrokken, namelijk dat na het eerste ongeval sprake was van licht-traumatisch hersenletsel en dat [ geïntimeerde ] als gevolg daarvan post-whiplashklachten ondervindt.

6.36.
Ook de verdere redenen die Van den Doel geeft waarom zijns inziens het onderzoek van Van Oort niet voldoet aan de daaraan te stellen eisen, overtuigen het hof niet. Dat Van den Doel als neuroloog bepaalde aspecten van het neuropsychologisch bevreemdend vindt, brengt zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet inee dat het onderzoek strijdig is met de daaraan te stellen eisen, vgl. CTG 28 maart 2019, ECLI:NL:TGZCTG:2019:71. Verder keert Van den Doel zich tegen de bevinding van Van Oort dat de cognitieve klachten van [ geïntimeerde ] het best passen bij een post-commotioneel beeld, omdat volgens Van den Doel geen sprake is geweest van een commotio'. Hiervoor is echter al overwogen dat neuroloog Schoonman bij zijn onderzoek van [ geïntimeerde ]  kort na het eerste ongeval een licht traumatisch hersenletsel constateerde, waaruit het hof afleidt dat in ieder geval volgens neuroloog Schoonman wel sprake is geweest van een 'commotio', zodat ook Van Oort daarvan kon uitgaan. Gelet daarop valt dan ook niet in te zien dat de diagnose van Van Oort dat in zogenoemde DSM-5 termen de classificatie Beperkte neurocognitieve stoornis door traumatisch hersenletsel van toepassing wordt geacht, onjuist zou zijn, zoals Van den Doel kennelijk meent. Alles overziende, acht het hof de rapportage van Van den Doel geen overtuigende weerspreking van de bevindingen van Van Oort.

6.37.
Ook de rapportage van Vlugter acht het hof geen overtuigende weerspreking van de bevindingen van Van Oort. Ten eerste maakt de rapportage van Vlugter niet duidelijk over welke gegevens en stukken betreffende de gezondheidssituatie van [ geïntimeerde ] zij heeft beschikt voor haar beoordeling van het rapport van Van Oort. Zij noemt als bron slechts het rapport van Van Oort en het rapport van Van den Doel. Verder karakteriseert Vlugter het onderzoek door Van Oort als een zuiver cognitief onderzoek. Dat ziet zij als een tekortkoming, omdat - zo begrijpt het hof - persisterende klachten na licht-traumatisch hersenletsel beter te verklaren zouden zijn vanuit een gezondheidspsychologisch model dan door een cognitief onderzoek. Vlugter zegt echter niet dat het onderzoek zoals dat door Van Oort is verricht niet tot valide neuropsychologische bevindingen kan leiden. Verder begrijpt het hof dat Vlugter zich niet verenigt met de wijze waarop Van Oort de bevindingen van neuropsycholoog Matser van 31 januari 2018 heeft betrokken in haar onderzoek. Zonder verdere toelichting, die ontbreekt, valt echter niet in te zien dat de wijze waarop Van Oort de bevindingen van Matser in haar onderzoek heeft betrokken - gesteld al dat daarmee iets mis is, wat niet vaststaat - het gehele onderzoek en de bevindingen van Van Oort zou invalideren. Hetzelfde geldt voor de observatie van Vlugter dat in de rapportage van Van Oort geobjectiveerde informatie over het pre-existent mentaal functioneren mist, haar bezwaren tegen de wijze waarop Van Oort tot de bevinding is gekomen dat [ geïntimeerde ] mogelijk een lichte vorm van dyslexie heeft als ook haar bezwaren tegen de wijze waarop Van Oort de diverse door [ geïntimeerde ]  verrichte cognitieve tests heeft verwerkt.

6.38.
Het voorgaande betekent dat het hof geen reden ziet voor geheel of gedeeltelijke terzijdestelling van de rapporten van Verrips en Van Oort, zoals Univé en Allianz met zoveel woorden bepleiten. Het hof heeft op basis van de rapporten van Verrips en Van Oort, in combinatie met de hiervoor al besproken bevindingen van de eerdere behandelaars van [ geïntimeerde ] , de overtuiging dat de klachten van [ geïntimeerde ] kunnen zijn veroorzaakt door de ongevallen.

Alternatieve verklaring voor de klachten?

6.39.
Ook in hoger beroep beroepen Univé en Allianz zich erop dat voor de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ]  alternatieve verklaringen bestaan. Zij betogen over de hoofdpijnklachten van [ geïntimeerde ] , kort gezegd, dat deze allerhande oorzaken kunnen hebben. Daarbij wijzen zij erop dat Verrips als differentiaaldiagnose 'tension-type headache', dus spanningshoofdpijn, stelde, en [ geïntimeerde ]  al voor het ongeval bekend was met migraine. Daarnaast betogen zij, kort gezegd, dat [ geïntimeerde ]  voorafgaand aan de ongevallen al jarenlang roofbouw op zichzelf pleegde, waarbij zij wijzen op de grote hoeveelheid uren die [ geïntimeerde ]  naar eigen zeggen in totaliteit voor de ongevallen aan haar werk en intensieve hobby's besteedde.

6.40.
Met de rechtbank is het hof van oordeel dat de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] niet op basis van de gestelde alternatieven verklaard kunnen worden. Het hof verenigt zich met wat de rechtbank daarover heeft overwogen in rechtsoverweging 4.12 van het bestreden vonnis en verwijst daarnaar.

6.41.
De conclusie op basis van het voorgaande is dat [ geïntimeerde ] voldoende heeft aangetoond dat haar gezondheidsklachten het gevolg zijn van de ongevallen.

Beperkingen?

6.42.
De rechtbank heeft aannemelijk geoordeeld dat uit de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] beperkingen voortvloeien die van invloed zijn op het functioneren van [ geïntimeerde ] . Daarbij heeft zij aangetekend dat niet gesteld of gebleken is dat de hoofdpijnklachten van [ geïntimeerde ] tot andere of meer dan de door Van Oort benoemde beperkingen leidt (rechtsoverweging 4.14 van het bestreden vonnis). Univé en Allianz komen tegen dat oordeel op. Dat doen zij zonder succes; ook het hof acht aannemelijk dat uit de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ]  beperkingen voortvloeien die van invloed zijn op haar functioneren. De redenen daarvoor zijn de volgende.

6.43.
Van Oort stelt in haar rapport dat [ geïntimeerde ] op cognitief gebied beperkt is in het opbrengen van duurconcentratie en flexibiliteit van de aandacht. Daarnaast signaleert Van Oort dat [ geïntimeerde ] beperkt is in het aanleren en in de tijd vasthouden van nieuwe verbale en visuele informatie. Van Oort vermeldt verder dat [ geïntimeerde ] deze beperkingen zowel in haar werk ervaart, als in haar privéleven. Ook schrijft Van Oort dat [ geïntimeerde ] , doordat zij meer inspanning moet leveren wanneer haar aandacht of geheugen wordt aangesproken, snel vermoeid raakt. De beperkingen die Van Oort signaleert, vertonen naar het oordeel van het hof gelijkenis met de beperkingen die arbeidsdeskundige [ arbeidsdeskundige ] na de ongevallen bij herhaling signaleerde blijkens haar rapportages van 11 februari 2016 (paragraaf 10), 1 april 2016 (pag. 3), 11 november 2016 (pag. 2/3) en 7 juli 2017 (pag. 2/3). Beperkingen die ook in enkele van de in 6.19 genoemde getuigenverklaringen naar voren komen. Naar het oordeel van het hof blijkt uit een en ander, in onderlinge samenhang bezien, voldoende dat uit de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] beperkingen voortvloeien. Daaraan doet niet af dat Verrips in zijn rapport in antwoord op vraag l .g (onder 'Beperkingen') vermeldt dat hij op het vakgebied van de neurologie geen beperkingen kan aannemen die voortvloeien uit de ongevallen die betrokkene heeft doorgemaakt. Het enkele feit dat sprake is van subjectieve klachten, zonder aanwijsbaar medisch substraat, staat immers niet in de weg aan de conclusie dat toch sprake is van beperkingen in de hier relevante zin.

Tussenconclusie

6.44.
De conclusie uit het voorgaande is dat [ geïntimeerde ] kampt met gezondheidsklachten die het gevolg zijn van de haar overkomen ongevallen als ook dat deze voor [ geïntimeerde ] beperkingen in haar functioneren en verdienvermogen meebrengen.

De omvang van de schade en de gevorderde verwijzing naar de schadestaatprocedure

6.45.
Het hof acht aannemelijk dat [ geïntimeerde ] als gevolg van de beperkingen in haar functioneren en verdienvermogen wegens de gezondheidsklachten, schade lijdt. [ geïntimeerde ] heeft voor de vaststelling van de omvang van de schade verwijzing naar de schadestaatprocedure gevorderd. Op basis van wat hiervoor is overwogen bestaat daarvoor op zichzelf een grondslag. Voor zover Univé en Allianz in hoger beroep anders betogen, gaat het hof daaraan voorbij.

6.46.
Univé en Allianz menen dat, ook als het hof op zichzelf een grondslag ziet voor verwijzing naar de schadestaatprocedure, desalniettemin toch geen aanleiding bestaat voor zo'n verwijzing. Het hof volgt hen ook hierin niet. Uit hetgeen partijen over en weer hebben aangevoerd en aan stukken hebben overgelegd, volgt immers dat zij van inzicht verschillen over de hoegrootheid van de schade. Door [ geïntimeerde ]  is in dat kader weliswaar een globale berekening van het verlies van arbeidsvermogen tot aan de pensioendatum en verdere schadeposten overgelegd (productie 39 bij inleidende dagvaarding), maar Univé en Allianz betwisten de juistheid van die berekening en betogen, kort gezegd, dat aan [ geïntimeerde ] al een bedrag van € 95.000,-- aan voorschotten is betaald, en dat zij niet heeft aangetoond dat er een tekort is op de schadestaat en zij meer schade heeft dan de bedragen van de voorschotten.

6.47.
Het hof acht zich op basis van wat partijen tot nu in dit geding over de omvang van de schade hebben aangevoerd en aan stukken hebben overgelegd niet in staat de schade van [ geïntimeerde ] te begroten. Met de rechtbank (rechtsoverweging 4.16 van het bestreden vonnis) is het hof van oordeel dat daarvoor nodig is dat een verzekeringsdeskundige, gevolgd door een arbeidsdeskundige, in kaart brengt wat de invloed van de vastgestelde beperkingen is op het arbeidsvermogen en de zelfredzaamheid van [ geïntimeerde ] . Daartoe is ook voor het hof van belang dat de beperkingen er niet toe leiden dat [ geïntimeerde ] in het geheel niet in staat is om te werken en inkomen te genereren als ook dat nu onvoldoende duidelijk is in welke mate [ geïntimeerde ] wel in staat is om te werken en op welke wijze haar arbeidsvermogen het beste kan worden aangewend. Als hierover meer duidelijkheid bestaat, kan vervolgens aan de hand van de ook door de rechtbank genoemde bedrijfseconomische analyse een schadeberekening worden gemaakt door een daarin gespecialiseerd bureau.

6.48.
Met het voorgaande is voldaan aan de voorwaarden voor verwijzing naar de schadestaatprocedure. De daarop gerichte vordering van [ geïntimeerde ] is dus toewijsbaar.
 
De buitengerechtelijke kosten

6.49.
[ geïntimeerde ] vordert in dit geding hoofdelijke veroordeling van Univé en Allianz in de buitengerechtelijke kosten van € 24.254,80. Univé en Allianz betwisten dat [ geïntimeerde ]  aanspraak heeft op de gevorderde buitengerechtelijke kosten. De rechtbank heeft het gevorderde bedrag toegewezen. Daartegen keren Univé en Allianz zich. Het hof overweegt als volgt.

6.50.
Zoals de rechtbank terecht heeft overwogen (rechtsoverweging 4.19 van het bestreden vonnis), is uitgangspunt dat een slachtoffer van een ongeval jegens de partij die aansprakelijk is voor de gevolgen van dat ongeval, recht heeft op vergoeding van de door hem gemaakte redelijke kosten van buitengerechtelijke rechtsbijstand, verleend door een advocaat van zijn keuze. Of buitengerechtelijke kosten van rechtsbijstand voor vergoeding in aanmerking komen, hangt ervan af of die kosten de dubbele redelijkheidstoets kunnen doorstaan. Daarbij gaat het erom of het in verband met een onderzoek naar de mogelijke gevolgen van het ongeval redelijk was om buitengerechtelijke rechtsbijstand in te roepen, en of de daartoe gemaakte kosten redelijk zijn (HR 13 maart 2015, ECLI:NL:HR:2015:586, NJ 2015/145).

6.51.
Zoals het hof de stellingnames van Univé en Allianz begrijpt, bestrijden zij niet dat het in deze zaak redelijk was dat [ geïntimeerde ] buitengerechtelijke rechtsbijstand inschakelde. Univé en Allianz betogen dat de gemaakte kosten qua omvang niet redelijk zijn. Het hof volgt hen daarin niet. Daarvoor is het volgende van belang.

6.52.
Naar het oordeel van het hof is de voorliggende zaak vanwege de daarin aan de orde zijnde geschilpunten, anders dan Univé en Allianz bepleiten, qua complexiteit en vereiste deskundigheid zodanig dat deze rechtvaardigt dat door [ geïntimeerde ] een gespecialiseerde letselschadeadvocaat met bijbehorend tarief is ingeschakeld. Zo bezien, vindt het hof de gehanteerde tarieven exclusief btw en exclusief 6% kantoorkosten, zoals die uit de overgelegde facturen blijken, redelijk. Vanwege het aantal en de aard van de geschilpunten acht het hof ook de omvang van de volgens de overgelegde urenspecificaties verrichte werkzaamheden redelijk. Daaraan doet niet af dat die kosten in hun totaliteit een hoog bedrag betreffen. Het hof wijst op de omstandigheid dat de zaak al speelt sinds het eerste ongeval in 2015, het dossier inmiddels omvangrijk is en vele contacten hebben moeten plaatsvinden met diverse betrokkenen. Met betrekking tot de kantoorkosten overweegt het hof dat de laatste jaren de opvatting opgeld doet, zakelijk weergegeven, dat het apart in rekening brengen van kantoorkosten door middel van een vast opslagpercentage bovenop de in rekening gebrachte gewerkte uren maal het gehanteerde uurtarief een onwenselijke en onvoldoende transparante praktijk is. Uit de door [ geïntimeerde ] overgelegde facturen van haar raadsman (productie 41 bij inleidende dagvaarding) en hetgeen daarover in de memorie van antwoord (randnummer 95) is opgenomen, volgt dat deze zich rekenschap heeft gegeven van die opvatting door vanaf(september) 2020 geen kantoorkosten meer in rekening te brengen naast het gehanteerde uurtarief. Het separaat in rekening brengen van kantoorkosten is voorheen echter niet steeds als een onwenselijke wijze van factureren gezien. Gelet daarop acht het hof het in rekening gebracht zijn van kantoorkosten niet strijdig met de dubbele redelijkheidstoets als hier bedoeld voor zover het gaat om de facturen vóór 2020. Het hof zal die kosten daarom toewijzen.

6.53.
De omstandigheid dat een deel van de buitengerechtelijke kosten ziet op werkzaamheden in verband met de deskundigenberichten van Verrips en Van Oort legt in dit verband naar het oordeel van het hof geen gewicht in de schaal ten faveure van Univé en Allianz. Om - in aanvulling op de al beschikbare medische en andere informatie - nader zicht te krijgen op de aard, oorsprong en ernst van de gezondheidsklachten van [ geïntimeerde ] en de daaruit voortvloeiende beperkingen, waren de onderzoeken van Verrips en Van Oort en de naar aanleiding daarvan uitgebrachte rapporten nodig. Als een en ander zou zijn gebeurd buiten rechte, zouden de kosten in beginsel ook voor rekening van Univé en Allianz zijn gekomen. Gelet daarop valt niet in te zien waarom die kosten nu niet voor hun rekening moeten komen. Het zijn naar hun aard geen buitengerechtelijke werkzaamheden die door het voeren van een procedure van kleur verschieten en onder artikel 241 Rv vallen.

6.54.
Ook beroepen Univé en Allianz zich in hoger beroep op de PIV-staffel. De rechtbank overwoog daarover dat daarin geen grond voor afwijzing kon worden gevonden, omdat deze niet is overeengekomen en niet bepalend is. Univé en Allianz hebben in hun respectieve memories alleen in algemene termen hun beroep op de PIV-staffel herhaald. Daarmee is hun bezwaar tegen het oordeel van de rechtbank over de PIV-staffel onvoldoende concreet. Het hof gaat er daarom aan voorbij.

6.55.
Het voorgaande voert tot de conclusie dat [ geïntimeerde ] aanspraak heeft op de gevorderde buitengerechtelijke kosten.

6.56.
Uit het voorgaande volgt verder dat ook de bezwaren van Univé en Allianz tegen de proceskostenveroordeling door de rechtbank geen doel treffen.

Geen nadere bewijslevering

6.56.
Door Univé en Allianz is in hoger beroep bewijs aangeboden. Daaraan gaat het hof voorbij. Voor nadere deskundigenberichten ziet het hof geen aanleiding. Er zijn immers al deskundigenberichten voorhanden en uit het voorgaande volgt dat deze mede de basis (kunnen) vormen voor de beslissing van deze zaak. Voor het overige is het bewijsaanbod slechts in algemene termen gedaan, zonder dat is gespecificeerd op welke concrete feiten en omstandigheden die tot de beslissing van de zaak kunnen leiden, het aangeboden bewijs ziet.

De slotsom

6.57.
Het voorgaande leidt ertoe dat de grieven van Univé en Allianz falen. Het bestreden vonnis zal worden bekrachtigd.

6.58.
Univé en Allianz zullen als de in het ongelijk gestelde partijen in de kosten van het hoger beroep worden veroordeeld, op de wijze zoals in het dictum van dit arrest is bepaald.

6.59.
Volgens vaste rechtspraak levert een kostenveroordeling ook voor de nakosten een executoriale titel op. Een veroordeling tot betaling van de proceskosten omvat dus een veroordeling tot betaling van de nakosten. Het hof zal de nakosten niet afzonderlijk in de proceskostenveroordeling vermelden.

7.
De uitspraak

Het hof

in de zaak met zaaknummer 200.307.087/01:

7.1.
bekrachtigt het bestreden vonnis voor zover aan hoger beroep onderworpen;

7.2.
veroordeelt Univé in de proceskosten van het hoger beroep, en begroot die kosten tot op heden aan de zijde van [ geïntimeerde ] op € 783,-- aan griffierecht en op € 2.428,-- aan salaris advocaat;

7.3.
wijst af het meer of anders gevorderde;

en in de zaak met nummer 200.307.219/01:

7.4.
bekrachtigt het bestreden vonnis voor zover aan hoger beroep onderworpen;

7.5.
veroordeelt Allianz in de proceskosten van het hoger beroep, en begroot die kosten tot op heden aan de zijde van [ geïntimeerde ] op € 783,-- aan griffierecht en op € 2.428,-- aan salaris advocaat;

7.6.
wijst af het meer of anders gevorderde.

Dit arrest is gewezen door mrs. J.W. van Rijkom, B.E.L.J.C. Verbunt en 1-1.A.W. Vermeulen en in het openbaar uitgesproken door de rolraadsheer op 21 mei 2024.

Met dank aan dhr. mr. J.F. Roth, SAP Letselschade Advocaten voor het inzenden van deze uitspraak. 

Citeerwijze: www.letselschademagazine.nl/202/GHSHE-210524

eerder al op het LSA Letselschade Magazine, nu ook op rechtspraak.nl: ECLI:NL:GHSHE:2024:1701