Hof Arnhem 070709 Van wg-er mocht (i.c.)pas worden verwacht dat zij maatregelen nam na intreding van klachten

Hof Arnhem 070709 Van wg-er mocht (i.c.)pas worden verwacht dat zij maatregelen nam na intreding van klachten
3.8  In een verzekeringsgeneeskundige rapportage van 20 augustus 2002 wordt geconcludeerd dat er geen benutbare mogelijkheden tot het verrichten van aangepaste arbeid zijn en dat [appellant] op medische gronden volledig arbeidsongeschikt is vanwege onvoldoende persoonlijk en sociaal functioneren. In bedoeld rapport is voorts te lezen:
“Betrokkene viel uit na jarenlange “roofbouw” in de eigen werksituatie. Eea was het gevolg van haar eigen perfectionistische, dwangmatige en veeleisende (van zichzelf) karakter en van het feit dat de werkdruk de laatste tijd duidelijk was toegenomen. Daarbij een gevoel van “miskenning” door de werkgever.”

3.9  In een verklaring van de behandelend psychiater, dr. H. Waning, van 26 maart 2003 is onder meer vermeld:
”Betrokkene zag ik 23-11-2001 voor de eerste maal op mijn spreekuur in een psychisch slechte conditie, ik constateerde forse depressieve klachten. (…)
Deze gang van zaken lijkt tekenend voor de leveninstelling van betrokkene, zij voelt zich sterk verantwoordelijkheid en is zeer loyaal aan anderen w.o. werkgever, waarbij zij zichzelf (teveel) wegcijfert, zij gaat kortom door tot zij er bij wijze van spreken bij neervalt.
Uit haar verhaal werd duidelijk dat zij zich al jaren enorm inzet voor haar werk, veel en vaak overwerkt. Betrokkene heeft herhaaldelijk aangegeven zich overbelast te voelen, maar daar naar haar mening weinig tot geen gehoor bij haar leidinggevenden voor te hebben gevonden.
Door de langdurige overbelasting in de werksituatie en door haar levensinstelling is er een situatie ontstaan die we heden ten dage met de term “burn-out” beschrijven.”

4.  De motivering van de beslissing in hoger beroep

4.1  Tegen de (tussen)vonnissen van 23 maart 2005, 16 november 2005 en 19 juli 2006 zijn geen grieven gericht, zodat [appellant] in zoverre niet-ontvankelijk is in haar hoger beroep.

4.2  [appellant] stelt zich in deze procedure primair op het standpunt dat zij schade heeft geleden ter hoogte van
€ 108.715,52 in de uitoefening van haar werkzaamheden en vordert vergoeding van die schade door AIC op grond van artikel 7:658 BW. Subsidiair stelt [appellant] dat AIC op grond van het bepaalde in artikel 7:611 BW gehouden is tot betaling van de door haar geleden schade als voornoemd. Meer subsidiair is [appellant] van oordeel dat de onder 3.7 bedoelde opzegging van de arbeidsovereenkomst kennelijk onredelijk is op grond van het bepaalde in artikel 7:681 BW. AIC betwist dat [appellant] schade heeft geleden, alsmede dat zij gehouden is tot vergoeding van beweerdelijk geleden schade.

4.3  Het hof stelt bij de beoordeling van de primaire grondslag voorop dat artikel 7:658 BW, welk artikel de zorgverplichting van de werkgever bevat om die maatregelen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn functie schade lijdt, ook kan zien op psychische schade zoals een burn-out. Voor de toepassing van genoemd artikel is vereist dat sprake is van causaal verband tussen de werkzaamheden en de psychische schade. De stelplicht en bewijslast ter zake rust op [appellant] als werknemer. Gelet op het feit van algemene bekendheid dat een burn-out door veel omstandigheden kan ontstaan en sterk individueel bepaald is, zal de werknemer die stelt dat hij door zijn werk stressklachten heeft gekregen, concrete feiten en omstandigheden met betrekking tot de werksituatie moeten stellen, op grond waarvan kan worden aangenomen dat, c.q. in hoeverre, zijn klachten door zijn werk en niet door iets anders zijn ontstaan. Immers, wanneer sprake is van een volstrekt normale werksituatie en een werknemer niettemin niet tegen de werkdruk is bestand, kan niet gezegd worden dat zijn stress door zijn werkzaamheden is veroorzaakt. Ook kan in een dergelijke situatie van de werkgever niet worden verwacht dat hij maatregelen neemt ter voorkoming van stress. Maatregelen zijn pas dan geïndiceerd, wanneer voor de werkgever duidelijk is (gemaakt) dat een bepaalde (wijziging in de) werksituatie het risico van stressklachten voor deze werknemer met zich brengt.

4.4  Het hof acht op grond van de onder 3.8 en 3.9 bedoelde rapportages voldoende aannemelijk dat [appellant] is uitgevallen vanwege een burn-out. Zij stelt dat de oorzaak van haar arbeidsongeschiktheid is gelegen in het werk: zij is in haar visie langdurig overbelast geweest in de werksituatie. Ter onderbouwing van deze stelling voert [appellant] het volgende aan. Na de onder 3.2 bedoelde overname is de omzet van de onderneming enorm toegenomen, terwijl de groei van het personeelsbestand daarmee geen gelijke tred hield. Een en ander had negatieve gevolgen voor de werkdruk. [appellant] heeft vele jaren werkdagen gemaakt van 7.15 tot 18.00 uur; na september 2001 begon zij zelfs al om 6.45 uur en waren die dagen nog langer. In 2000 is zij minder gaan werken, vier dagen, maar haar taken en werkzaamheden werden door AIC niet aangepast op de verminderde werktijd. [appellant] had te veel taken en werk voor één persoon. AIC heeft de werkzaamheden niet zo georganiseerd dat er van die werkzaamheden geen schadelijke invloed uitging. In het bijzonder heeft AIC gehandeld in strijd met artikel 3 van de Arbeidsomstandighedenwet (hierna: Arbowet). AIC heeft de werkzaamheden niet aangepast aan de persoonlijke eigenschappen van [appellant]. Er zijn nooit functioneringsgesprekken gevoerd; als die wel gevoerd waren, was de overbelasting aan het licht gekomen. AIC heeft de overbelasting van [appellant] moeten merken (zij had de laatste periode regelmatig huilbuien op het werk) en bovendien heeft [appellant] die ook gemeld, maar AIC heeft daarop niet adequaat gereageerd door de werklast voor [appellant] te verminderen.

4.5  AIC weerspreekt al deze stellingen gemotiveerd. Zij voert aan dat, anders dan [appellant] stelt, van een overmatige belasting van [appellant] geen sprake is geweest, dat zij tot oktober 2001, kort voor de arbeidsongeschiktheid van [appellant], niet op de hoogte was van het feit dat [appellant] het werk als (te) zwaar ervoer en dat zij vanaf het moment dat zij daarvan door [appellant] wel op de hoogte is gesteld, steeds adequaat heeft gereageerd. AIC stelt dat zij in 2000 is tegemoetgekomen aan het verzoek van [appellant] om (in verband met haar verhuizing naar [woonplaats]) vier dagen te mogen werken, dat zij toen taken bij [appellant] heeft weggenomen en een nieuwe medewerkster heeft aangesteld die een deel van de werkzaamheden van [appellant] kon overnemen. Toen [appellant] pas in oktober 2001 een signaal afgaf dat zij zich overbelast voelde, heeft AIC dat signaal direct opgepakt door met [appellant] af te spreken dat zij een overzicht van haar werkzaamheden zou maken, aan de hand van welk overzicht de door [appellant] ervaren knelpunten besproken zouden worden. Dit is ook gebeurd: op 21 november 2001 is de door [appellant] op 14 november 2001 opgestelde takenbeschrijving met haar besproken. Met [appellant] is afgesproken dat conform haar verzoek haar werktijd zou worden teruggebracht naar 32 uur, dat zij zich alleen met de hoofdtaken zou bezighouden en dat de overige taken bij haar zouden worden weggehaald. Door de nadien ingetreden arbeidsongeschiktheid van [appellant] is hier nooit uitvoering aan gegeven, aldus AIC.

4.6  Bij de beoordeling van deze stellingen over en weer stelt het hof voorop dat er geen onafhankelijk onderzoek is gedaan naar de situatie op het werk; de deskundigen die de onder 3.8 en 3.9 bedoelde rapportages hebben opgesteld gaan voor wat betreft de werkbelasting met name af op de uitlatingen van [appellant] en niet blijkt dat zij enig onderzoek hebben gedaan naar, of geobjectiveerde informatie hebben verzameld over, de feitelijke werksituatie. Uit deze rapportages blijkt dat, zoals [appellant] ook erkent, het ontstaan van de burn-out tenminste mede is te wijten aan haar karakterstructuur. Anders dan [appellant] met een beroep op artikel 3 lid 1 sub c Arbowet aanvoert, oordeelt het hof dat op AIC niet de verplichting rustte om, zonder dat dit door [appellant] ter sprake was gebracht, de werkzaamheden die [appellant] al jaren naar tevredenheid van beide partijen uitvoerde in omvang terug te brengen, ook niet in het licht van de karakterstructuur van [appellant]. Tegen de achtergrond van hetgeen hiervoor onder 4.3 is overwogen, en waarbij met name van belang is dat het ontstaan van een burn-out vaak individueel bepaald is, lag het op de weg van [appellant] om haar werkgever ervan op de hoogte te brengen dat zij problemen ervoer ten aanzien van de (omvang van de ) werkzaamheden. De omstandigheid dat geen functioneringsgesprekken werden gevoerd en dat [appellant] nu en dan een huilbui had op het werk maakt dit niet anders, nu het hier gaat om een betrekkelijk klein bedrijf en [appellant] niet heeft weersproken dat zij op goede voet stond (en vaak ook vertrouwelijke gesprekken voerde) met de directie van AIC, in de persoon van mevrouw [A]. Vaststaat dat [appellant] uit eigen beweging overwerkte en dat dit haar niet door AIC werd opgedragen (behoudens een tijdelijke situatie rond de invoering van een nieuw computersysteem). De stukken bieden geen aanknopingspunten om te oordelen dat de functie van [appellant] als zodanig dermate belastend was, dat deze niet zonder risico’s voor haar gezondheid uitgevoerd kon worden. Ook de Risico-inventarisatie die door AIC is uitgevoerd (productie 34 bij conclusie van dupliek) biedt daarvoor geen grond.

4.7  Van AIC mocht pas worden verwacht dat zij maatregelen nam ter voorkoming van (psychische) schade bij [appellant] vanaf het moment dat zij door [appellant] is gewezen op het feit dat laatstgenoemde haar werk als te zwaar ervoer en dat zij door de werkdruk klachten kreeg. Partijen twisten over de vraag wanneer dat moment is geweest. AIC stelt op 21 oktober 2001, waarna zij direct heeft gereageerd (verwezen zij naar de stellingen van AIC zoals hiervoor weergegeven onder 4.5). [appellant] stelt dat zij AIC al eerder bij herhaling mondeling en schriftelijk hierop heeft gewezen. De processtukken ondersteunen die stelling, voor zover het gaat om een schriftelijke mededeling, niet. Met de kantonrechter is het hof van oordeel dat de correspondentie die partijen in 2000 hebben gevoerd over de verkorting van de werktijd (producties 5 tot en met 10 bij conclusie van antwoord) in dit opzicht geen (voldoende duidelijke) mededeling bevatten. Daaruit blijkt in ieder geval niet dat [appellant] klachten heeft geuit als gevolg van een ervaren hoge werkdruk. [appellant] heeft voorts haar algemene stelling dat zij AIC herhaaldelijk mondeling op de door haar als (te) hoog ervaren werkdruk heeft gewezen, na gemotiveerde betwisting door AIC, niet met (voldoende) concrete feiten of omstandigheden onderbouwd, zodat het hof deze passeert. Bovendien valt uit haar stellingen niet af te leiden dat ze AIC op de hoogte heeft gesteld van klachten die zij van de werkdruk ondervond. In deze omstandigheden behoefde AIC niet bedacht te zijn op risico’s voor de gezondheid van [appellant]. Door erkenning staat vast dat [appellant] (eerst) in oktober 2001 hiervan wel melding heeft gemaakt. De feitelijke gang van zaken nadien, waarover partijen een verschillende lezing geven, kan in het midden blijven, omdat [appellant] zich reeds zeer kort daarna, op 19 november 2001, heeft ziek gemeld en gedeeltelijk is uitgevallen, waarna zij op 5 december 2001 volledig is uitgevallen. Zelfs indien AIC toen niet direct maatregelen heeft getroffen (hetgeen AIC gemotiveerd betwist, zij stelt immers dat zij met [appellant] in overleg is getreden), leidt dat, gelet op de korte periode tot het intreden van de arbeidsongeschiktheid van [appellant] en in het licht van de eigen stelling van [appellant] dat zij een maand vóór 19 november 2001 al van haar huisarts te horen had gekregen dat zij leidde aan fikse burn-outverschijnselen (conclusie van repliek punt 21), niet tot de conclusie dat AIC in haar zorgplicht is tekort geschoten.

4.8  Uit het voorgaande volgt dat het beroep van [appellant] op artikel 7:658 BW faalt.

4.9 Daarmee komt het hof toe aan beoordeling van de subsidiaire grondslag van de vordering, welke [appellant] baseert op artikel 7:611 BW. Voor zover [appellant] AIC in dit verband verwijt dat zij niet adequaat heeft gereageerd op verzoeken om haar in het werk te ontlasten, valt dit verwijt onder het bereik van het hiervoor besproken artikel 7:658 BW. [appellant] verwijt AIC in het kader van de subsidiaire grondslag voorts dat AIC niet het nodige heeft gedaan om te komen tot re-integratie van [appellant]. AIC weerspreekt dit gemotiveerd. Het hof overweegt dienaangaande als volgt.

4.10 Uit de stellingen van [appellant] volgt dat zij in de periode oktober 2001 tot en met december 2001 tegen de adviezen van haar huisarts en de bedrijfsarts in (gedeeltelijk) is blijven doorwerken tot 5 december 2001. Zij was vanaf dat moment volledig arbeidsongeschikt. Uit de als productie 18 bij conclusie van repliek in het geding gebrachte verslagen van de bedrijfsarts Foppen blijkt dat op 9 januari 2002, 6 februari 2002, 25 april 2002 en 2 oktober 2002 die volledige arbeidsongeschiktheid onverminderd voortduurde; in het verslag van 2 oktober 2002 wordt daaraan toegevoegd dat sprake is van een blijvend beperkte belastbaarheid. Uit de verslagen uit het jaar 2003 blijkt eveneens van voortdurende volledige arbeidsongeschiktheid, alsmede dat op 28 november 2003 wordt vastgesteld dat er geen mogelijkheden voor loonvormende arbeid voor [appellant] meer zijn. [appellant] stelt dat in een gesprek met AIC onder begeleiding van de bedrijfsarts op 4 april 2002 van de zijde van AIC te kennen is gegeven dat zij [appellant] niet terug wilde, doch deze stelling is door AIC gemotiveerd betwist. [appellant] heeft dat gesprek als teleurstellend ervaren en stelt dat haar gezondheid daarna is teruggevallen, doch deze stelling wordt niet door (medische) stukken onderbouwd. Uit de verslagen van de bedrijfsarts blijkt niet dat er mogelijkheden voor [appellant] waren voor re-integratie bij AIC, doch veeleer dat haar gezondheid dat niet toeliet. Tegen deze achtergrond wordt geoordeeld dat [appellant] haar stelling, dat AIC niet voldoende heeft gedaan om tot haar re-integratie te komen, onvoldoende heeft onderbouwd.

4.11 Ook de subsdiaire grondslag kan de vordering van [appellant] derhalve niet dragen.

4.12 Ditzelfde geldt ten slotte voor de meer subsidiaire grondslag, artikel 7:681 BW. Het ontslag van [appellant] is gevolgd na een periode van twee jaren arbeidsongeschiktheid zonder uitzicht op herstel. Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt dat AIC geen verwijt gemaakt kan worden van de arbeidsongeschiktheid van [appellant]. Nu er geen vooruitzicht was op terugkeer, mocht AIC [appellant] in beginsel ontslag aanzeggen en de arbeidsovereenkomst opzeggen. Dat werd opgezegd zonder toekenning van enige vergoeding, maakt niet dat de opzegging al daarom kennelijk onredelijk is. Daarbij dienen alle feiten en omstandigheden in ogenschouw te worden genomen. De door [appellant] gestelde omstandigheden, kort weergegeven, dat sprake is van een langdurig dienstverband, dat, mede gelet op haar leeftijd, geen vooruitzichten op ander werk bestaan en dat zij door het ontslag is geconfronteerd met een terugval in inkomsten (hetgeen overigens door AIC is betwist), maken niet dat de gevolgen van de opzegging van de arbeidsovereenkomst voor [appellant] te ernstig zijn in vergelijking met het belang van AIC daarbij, hoe zeer ook de teleurstelling van [appellant] over de wijze waarop haar jarenlange dienstverband uiteindelijk is geëindigd te begrijpen is.

4.13  Het bewijsaanbod van [appellant], zoals geformuleerd onder 6 van de memorie van grieven, wordt gepasseerd, nu geen van de door haar te bewijzen aangeboden feiten tot een ander oordeel kunnen leiden, terwijl [appellant] ook overigens onvoldoende concrete feiten of omstandigheden heeft aangevoerd die, indien bewezen, haar vordering kunnen dragen. LJN BK7226